به نقل از مهتاب من از تنسیم، به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ پنجمین کتاب معارفه شده در سلسله نشستهای «صد کتاب ماندگار قرن» به منظور پاسداشت نگاشتههای برتر ایرانیان در یک قرن تازه، یکشنبه، ۱۷ دی؛ با بازدید کتابِ «قضیه حجاب» تاثییر استاد شهید مرتضی مطهری با وجود برخی از اعضای خانواده استاد شهید مطهری، علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، امیر سرتیپ نبی سهرابی جانشین رئیس بنیاد نگه داری آثار و قیمتهای دفاع مقدس، سرتیپ دوم عباس بایرامی رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس، محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حامد علامتیمدیر عامل کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان و برخی از پژوهشگران در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
در این مراسم محمدتقی کرمی عضو هیئت علمی و دانشیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی و زهرا داورپناه عضو هیئت علمی گروه مبانی نظری پژوهشکده زن و خانواده بهگفتن کارشناسان این نشست از زوایای گوناگون کتاب «قضیه حجاب» را بازدید کردند و فرحناز افضلیقادی عضوهیئت علمی گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران به گفتن دبیر، مدیریت این جلسه را بر مسئولیت داشت.
مقصد شهید مطهری، خودباوری مردم درمورد آرای دین اسلام در روبه رو با نقش زن
فرحناز افضلیقادی دبیر این نشست در ابتدا ضمن گرامیدشت یاد شهدای دعوا تروریستی در چهارمین سالگرد شهادت سردار سپهبد شهید حاجقاسم سلیمانی او گفت: با دقت به این نوشته که ۱۷ دی، سالروز اتفاق کشف حجاب در سال ۱۳۱۴ خورشیدی است، در نشست «صد کتاب ماندگار قرن» به معارفه کتاب «قضیه حجاب» و بازدید ابعاد گوناگون و تأثیرگذاری این کتاب در حوزه مطالعات بنیادی و اجتماعی در ساحت مباحث اندیشهورز مبانی حجاب در حوزه انقلاب اسلامی می پردازیم. کتاب «قضیه حجاب» شهید مطهری یکی از آثار پُربسامد استاد به شمار میرود که حاصل سخنرانیهای ایشان در انجمن اسلامی پزشکان بوده و تا شهریور ۱۴۰۲ خورشیدی ۱۳۷ چاپ را توانایی کرده است.
وی تصریح کرد: ۱۰ چاپ این تاثییر قبل از انقلاب و مابقی به سپس از دوران انقلاب تعلق دارد. این چنین ۸۲هزار نسخه طی ۱۰ چاپ قبل از انقلاب و بیشاز یک میلیون و ۴۰۰هزار نسخه در بعد ۱۳۷ چاپ سپس از انقلاب شکوهمند اسلامی از این کتاب انتشار شده است.
افضلیقادی با اشاره به این نوشته که مقصد شهید مطهری از نگارش این کتاب پیوند دادن امواج زندگی با حکمت و معارف اسلام در مقوله حجاب و جایگاه زن در تعالیم اسلامی است او گفت: قلم شهید مطهری در این تاثییر به جستوجو آن می بود تا مردم بتوانند به خودباوری درمورد آرای دین اسلام در روبه رو با نقش زن و تأثیرگذاری آن در جامعه دست اشکار کنند.
افضلیقادی در معارفه کتاب «قضیه حجاب» شهید مطهری با گفتن این مسئله که این کتاب در پنج فصل به رشته تحریر درآمده اظهار داشت: فصل نخستین کتاب به «تاریخچه حجاب در بین ملتهای دیگر» ارجاع و اشارت دارد و به این قضیه پافشاری میکند که پیشاز ظهور دین مبین اسلام نیز مقوله حجاب بین مردم جاری و ساری بوده است. فصل دوم به «علل پیدایش حجاب از ابعاد فلسفی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و فردی» ورود میکند و قضیه حیا، ستر و پوشش را برای زن به مثابه قیمتهایی که میتواند او را در جامعه به تعالی رساند معارفه میکند.
او همین طور گفت: در فصل سوم، «فلسفه پوشش در اسلام» و قضیه حجاب و استحکام خانواده و اجتماع مورد او گفت و گو قرار میگیرد. فصل چهارم، «جواب به شبهات، صدمهها و آراء مخالفانی است که در باره مقوله حجاب نظرات خود را گفتن میکنند» که با قلم شیوا گفتن استدلالی شهید مطهری این شبهات جواب داده میبشود و در نهایت در فصل پنجم، «ترسیم نمای فقهی و قرآنی درمورد مقوله حجاب و ربط آن با جایگاه زن در جامعه با استناد به آیات، روایات مستند و معتبر» مورد پژوهش قرار گرفته است.
فهمیدن «قضیه حجاب» استاد مطهری از منظر اتفاقات فرهنگی و اجتماعی
سپس از توضیحات مقدماتی دبیر نشست؛ محمدتقی کرمی عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی؛ بهگفتن نخستین کارشناس و سخنران این نشست، سخنان خود را با گفتن این نوشته که کتاب «قضیه حجاب» استاد مطهری امروز باید از زاویه دید یک اتفاقات فرهنگی و اجتماعی مورد فهمیدن قرار گیرد، اغاز کرد و او گفت: اهمیت نگرش به کتاب «قضیه حجاب» از زاویه دید یک اتفاقات فرهنگی و اجتماعی و فهمیدن آن به این مهم بازمیگردد که دریابیم که سخن بگویید کردن درمورد مؤلفه حجاب قبل و سپس از نگارش کتاب «قضیه حجاب» رنگوبوی متغیری اشکار کرده است.
وی با اصرار بر این نوشته که خود شهید مطهری با دقت به آثار گوناگون و بسیاری که به رشته تحریر درآوردهاند؛ کتاب «قضیه حجاب» را یکی از با اهمیت ترین آثار خود نام بردهاند، تصریح کرد: یکی از علتهایی که میتواند این کتاب را بین آثار شهید مطهری از زاویه دید ایشان نیز اثری والا قلمداد کند. به آثار روشنگری و آگاهیبخشی است که در این کتاب حوزه حجاب بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ نگارش این کتاب در بازار نشر با خود بههمراه داشت. طی دهه یادشده ناظر عکس العملهای گوناگون نسبتبه این کتاب بودهایم. این عکس العملها تا جایی ادامه داشته که چهار، پنج نقد مخرب نیز درمورد این کتاب از زاویه دید مخالفان به رشته تحریر درمیآید و این نشاندهنده جایگاه والای اثرگذاری این کتاب در جامعه آن روز بهشمار میرود.
کرمی به بازخورد مثبتی که شهید مطهری از عمل و حرکت طیف جوان و دانشجو در روبه رو با مقوله حجاب سپس از نگارش کتاب «قضیه حجاب» داشتهاند اشاره کرد و افرود: این که آن رویکردها و بازخوردها توسط نسل جوان بهاختصاصی زنان و دختران با مبحث اندیشهورزی و مطرح سوال مورد دقت قرار میگیرد از جمله مؤلفههایی است که میتواند به جریانسازی این کتاب و انتشارش در آن سالها اصرار اختصاصیای داشته باشد.
شیرینی تایید امام راحل(ره) بر استقامت استدلال قلم شهید مطهری
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این مهم که شهید مطهری در این تاثییر در قامت یک فقیه ظاهر میبشود، اما در قدم نخست مقصد فقهی در نگارش این تاثییر برای او مترتب نبوده است فرمود: ماهیت و محتوای این کتاب مشخص می کند که شهید مطهری از زاویه دید یک فقیه، ردی درخشان در حوزه ورود به قضیه حجاب دارد و این مطرح اندیشهورزانه را بهخوبی در کتای «قضیه حجاب» با مخاطبانش تکه کرده است.
این کارشناس و پژوهشگر حوزه مطالعات اجتماعی و مرتبط با مقوله حجاب با گفتن آنکه نظر امام راحل(ره) بر استقامت استدلال و هم این چنین مُهرتاییدی که بر مباحث فقهی نقلشده در کتاب زده شده خود به فصل فرد دیگر از شیرینی این تاثییر و نگارش آن برای شهید مطهری، مقبول واقع شدن آن در جامعه بین عموم افراد و این چنین تحصیل کردههای حوزه علمیه بدل شده است.
وی با اشاره به آنکه دو کتابنامه درمورد مقوله حجاب با معارفه بیشاز ۵۵۰ کتاب با محوریت حجاب در کشورمان وجود دارد یادآور شد: با مداقه بر مآخذ و ادبیات کتابهای نوشتهشده درمورد حجاب میتوان به این قضیه پی برد که ادبیات نقلشده درمورد مقوله حجاب قبل و سپس از نگارش کتاب «قضیه حجاب» شهید مطهری، جریانساز بودن و مرکز ثقل بودن این کتاب را در حوزه گفتمانهای اجتماعی مرتبط با قضیه حجاب و تأثیری که کتاب شهید مطهری در حوزه و ورود ساحت او گفتوگوهای مرتبط با مقوله حجاب با خود بههمراه داشته است را به اثبات میرساند.
عمل بیبیسی در منحرف ساختن ذهن جامعه نسبت به حجاب
کرمی در فصلی دیگر از سخنان خود به تشکیل دو گفتمان متفاوت بهجستوجو کتاب «قضیه حجاب» که از زمان نگارش؛ این تاثییر تا به امروز با خود بههمراه داشته اشاره کرد و افزود: گفتمان نخست در دست قوت در دوران پهلوی می بود. با دقت به آنکه همه ابزارهای فرهنگ اعم از سینما، تئاتر، موسیقی و… در دست رژیم پهلوی می بود، قصدی برای نزاع با این کتاب نداشتهاند. چراکه پیش خود میانگاشتند که نگارش یک کتاب چطور میتواند در برابر دیگر ابزار قوی فرهنگی نقشی را برای به چالش کشیدن آنها ایفا کند.
او همین طور گفت: گفتمان قالب دوم به سال ۱۴۰۲ و کاری که بیبیسی با رویکرد معارفه «کتاب های برگزیده» که یکی از آن کتابها به کتاب «قضیه حجاب» شهید مطهری می بود باز میگردد. مقصد بیبیسی از تهیه آن مستند این می بود که گفتمانی را در جامعه قالب کند که ما اتفاق آن را در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ خورشیدی در جامعه دیدیم. گفتمانی که بهکلمه و با خوانش بیبیسی از این کتاب بهجستوجو آن می بود که نشان دهد در اسلام قضیه پوشش سر و برخی نقاط دیگر بدن زن نقل نشده است!
این پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: آنها این گفتمان را در قالب فضای مجازی به گفتمانی معاند و ناموافق با انگارههایی که شهید مطهری با دانش مبتنی بر فرایض دین اسلام در روبه رو با مقوله زن و قضیه حجاب، ستر و عفاف نقل میکند بدل ساختند.
کرمی با با گفتن این نوشته که گفتمانی که بیبیسی در بطن آن مستند بهجستوجو آن می بود، قدم برداشتن برای نقد و تخطئه این کتاب به شمار میرفت اظهار داشت: حال آنکه اهمیت کتاب «قضیه حجاب» آن است که باید به این تاثییر بهگفتن یک رخداد فرهنگی غالب و مبتنی بر خوانش فرهنگی انقلاب اسلامی دقت اختصاصی بشود.
حرکت رضاخان در پروژه کشف حجاب؛ ادای روشنفکری می بود
زهرا داورپناه، عضو هیئت علمی گروه مبانی نظری پژوهشکده زن و خانواده؛ بهگفتن کارشناس و سخنران دوم این نشست سخنان خود را با اشار به این نوشته که در روبه رو با پروژه کشف حجاب رضاخانی زیاد تر اینگونه گمان میبشود که مقصد او برداشتن قدم برای ورود به دنیای مدرن می بود و در قدم نخست تصمیم ستیز و مبارزه با مبانی و شعائر اسلامی نداشته یادآور شد: قضیه این است که ناکامی خوردن این پروژه بهعلت خلأ و شکافی می بود که در جامعه سنتی آن زمان با خود به وجود آورد.
او همین طور گفت: ادامه حرکت رضاخان نشان داد که مقصد او بههیچوجه قدم برداشتن و منطبق کردن تاریخ ایران با دوران مدرن نبوده است چرا که او به هیچ یک از دیگر مؤلفههای دوران مدرن در روبه رو با حق زنان همانند قضیه «حق رأی برابر» و یا «ورود زنان در کارزارهای اجتماعی» اهمیتی قائل نبوده است.
این پژوهشگر فلسفه اسلامی و مطالعات اجتماعی حرکت رضاخان در پروژه کشف حجاب را پوسته ظاهری و ادای روشنفکری گفت و او گفت: همین عمل نسنجیده به طرد شدن جامعه نخبگانی زن سنتی در آن دوران و روی کار آمدن طبقه کوچکی از زنانی منتج شد که با زن متدین و سنتی در ستیز و نزاع بودند. این ستیز و نزاع تا جایی ادامه اشکار کرد که با روی کار آمدن پهلوی دوم؛ فرزند رضاشاه ناچار شد که بر روی مقوله کشف حجاب اجباری قلم قرمز بکشد.
اصرار پهلوی دوم بر کشف حجاب از مسیر رفتارهای فرهنگی
داورپناه با گفتن این نوشته که ادامه جریان پهلوی دوم برای استمرار مقوله کشف حجاب زیاد تر با رویکرد رفتارهای پیچیده فرهنگی و منفعت بردن از ابزارهای فرهنگی همانند سینما، تئاتر، موسیقی، تلویزیون و ابزاری از این دست همراه می بود خاطرنشان کرد: اینجاست که میتوان به نظریه ظهور و سقوط تمدنها ارجاع داد و پافشاری کرد که هنگامی در جامعه سنتی با تسلط تفکر دینی در روبه رو با زنان و مردان جامعه روبه رو هستیم؛ هنگامی تفکری که صاحب قوت است قضیه اختلاط را نقل میکند؛ اندیشمندان و صاحبان تفکر جامعه ماند شهید مطهری باید داخل میدان شوند تا خوانش خود را در حوزه شعائر دین اسلام و جایگاه افراد ازجمله زنان در چهارچوب قوانین و فرایض دین اسلام بازتاب دهند.
وی تصریح کرد: اینجاست که نقش کتاب «قضیه حجاب» و تأثیرگذاری علمی و ذهنی آن بر روی عموم افراد جامعه بهاختصاصی زنان، دختران دانشجو و اهل اندیشه زیاد تر رخنمایی میکند.
«قضیه حجاب»؛ خط بطلانی بر افتراهای منتسب به اسلام در روبه رو با مقام زن است
عضو هیئت علمی گروه مبانی نظریه پژوهشکده زن و خانواده با پافشاری بر این نوشته که یکی از با اهمیت ترین رویکردها و نگرشهای جدیدی که شهید مطهری در کتاب «قضیه حجاب» آن را نقل میکند خط بطلان زدن بر این تفکر افترا است که اسلام در روبه رو با زن او را پردهنشین میخواند تصریح کرد: شهید مطهری بر این مسئله پافشاری میکند که اسلام برای وجود اجتماعی زنان منعی قائل نیست. احتمالا بر مدار تشویق این کار بر نیاید اما در چهارچوب نقشآفرینی زنان در تعامل های اجتماعی تأکیدی اختصاصی دارد.
این پژوهشگر و تحصیلکرده حوزه فلسفه در فصلی دیگر از سخنان خود با اشاره به آنکه در روبه رو با قضیه زن در جامعه اسلامی با دو جبهه روبه رو هستیم یادآور شد: جبهه نخست؛ جبههای است که میخواهد سخن خود را داشته باشد و تنها مقلد تفکر اندیشمندان فمینیست نباشد. جبهه دوم؛ جبههای است که تلاش میکند بر روی باریکه حقیقت بایستد. سهم، جایگاه و حق زن مسلمان را در جامعه با مؤلفههای حجاب و فراگیری قضیه و دستاوردهای حجاب که عامل تعالی زن دغدغهمند و اثرگذار در حوزه فعالیتهای اجتماعی است را بازتاب دهد.
داورپناه تصریح کرد: این که امام راحل(ره) و متفکران اطراف او در روبه رو با زنان برخلاف تبلیغات مسموم دشمنان؛ آنها را به سکوت و اسایش دعوت نکردهاند و همهقد به سؤالات آنها گوش دادهاند و در مقام جواب برآمدهاند؛ نشاندهنده نوع تفکر ناب اسلام، انقلاب و نگاه معطوف آن به جایگاه زن در تعالیبخشی جامعه است.
داورپناه سخن بگوییدهای خود را اینگونه به آخر برد و او گفت: ماحصل کتاب «قضیه حجاب» آن است که برای جریانسازی و نقشپذیری زنان در جامعه باید پذیرفتن هزینهها را مورد نظر داشته باشیم. تا وقتی که این مقوله را نپذیریم نمیتوانیم برای ترویج علم و دانش ناب با محوریت مبانی اندیشهورز و لبریز از تفکر شعائر و فرائض اسلام در روبه رو با زن پاسخی قطعی و قانعکننده داشته باشیم.
با اهمیت ترین منفعت کتاب «قضیه حجاب» از زاویه دید شهید مطهری
کرمی؛ فصل دوم این نشست را با مطرح این سوال که اگر بخواهیم امروز کتاب شهید مطهری را با نگاه پژوهشی مورد طبقهبندی قرار دهیم آن را متعلق به کدام دسته و طبقه اندیشهورز میدانیم او گفت: قضیه این است که آیا این کتاب؛ کتابی فقهی است یا تبلیغی؟ علت به وجود آمدن این سوال به نقد یکی از مراجع حوزه علمیه باز میبشود که برخی از مؤلفههای محتوای این کتاب را با مداقههای فقهی در تعارض میداند.
او همین طور گفت: یقیناً به نکات و اشکالاتی که از زاویه دید آن مرجع بر این کتاب داخل شده از زاویه دید مراجع دیگر و تحصیلکردههای حوزه علمیه جواب داده شد که نقد واردشده اگرچه امکان پذیر صحیح باشد، اما بر حواشی این کتاب محکم است و به بطن و متن این تاثییر که متکی بر حوزه اندیشهورزی شهید مطهری و دامنه عمیق مطالعاتی او در حوزه آگاهیسازی و آگاهیبخشی عمومی جامعه محکم است داخل نیست.
وی با اشاره به سخنی از شهید مطهری درمورد کتاب «قضیه حجاب» او گفت: ایشان به این قضیه پافشاری کرده بودند که قبل از نشر کتاب «قضیه حجاب» با مراجع عظام گوناگون سخن بگویید کردهاند و در اینبین نقدشان به برخی از تندرویها می بود و حرف هایاند که از نگرشهای تندروانه و خشکه مذهبها هراس دارم. شهید مطهری حرف های، کمترین منفعت این کتاب آن است که محتوای آن امکان برقراری ربط و ظرفیت برای بسط مفاهیم مورد قیمت اسلام در روبه رو با زنان و مقوله حجاب را به شکل عمومی و ساده با مردم نقل میکند.
کرمی با پافشاری بر آنکه کتاب «قضیه حجاب» کتاب عقاید است و نه احکام تصریح کرد: شهید مطهری در این کتاب همه تلاش خود را بهکار بست تا عقاید یک نسل را در برابر قضیه حجاب، مؤلفههای اسلام در روبه رو با زن و مقوله حجاب تصحیح کند و همه آن افتراهایی که به اسم اسلام و حجاب در روبه رو با مقوله زن بازتاب داده شد را آشکار سازد.
کرمی سخن بگوییدهای خود را ایناین چنین به آخر برد که کتاب «قضیه حجاب» هماکنون و امروز نیز نیاز جامعه است و امیدوارم که این نیاز و برگزاری این چنین نشستهایی برای نقد، بازدید و فهمیدن صحیح آنچه که شهید مطهری در این کتاب درمورد مقوله زن و جایگاه زن در اسلام بازتاب داده بیشاز پیش مورد دقت قرار گیرد.
در قسمت پایانی این مراسم حجت الاسلام و المسلمین محمد مطهری معاون پژوهشی بنیاد علمی و فرهنگی شهید مطهری در جواب به سئوالی مبنی بر وجوه فقهی دو کتاب «قضیه حجاب» و «نظام حقوق زن در اسلام» او گفت: در ابتدا مراتب سپاس خود از برگزاری این چنین جلسه ای را به جای می آورم و یادآور می شوم با دقت به این نوشته که کتاب «قضیه حجاب» مدام مخالفتهای جدی داشته است؛ اگر از جهت فقهی هم مورد و قضیهای داشت قطعا سخن بگوییدها و نقدهایی روی آن صورت میگرفت. حقیقت این است با دقت به شناختی که از استاد مطهری دارم ایشان تا مطلبی را از زوایای گوناگون بازدید نمیکرد و فهمیدن عمیقی نسبت به آن نداشت به هیچ گفتن آن را گفتن نمیکرد که این مهم درمورد کتاب «قضیه حجاب» هم صدق میکند.
معاون پژوهشی بنیاد علمی و فرهنگی شهید مطهری در ادامه گفت: یکی از ویژگیهای تحقیق و پژوهشی پدرم یادداشتبرداری درمورد مباحث گوناگون می بود و از ۱۵ سالگی در روبه رو با موضوعات گوناگون یادداشتبرداری میکرد و در گفتن دیدگاه و نظرات خود زیاد دقیق می بود، به این علت همه این موارد قرائن و شواهدی از جایگاه فقهی این کتاب است.
حجت الاسلام والمسلمین محمد مطهری تصریح کرد: استاد مطهری ۸۰ روز سپس از انقلاب زنده می بود و در همان زمان هم در مساجد و پای منابر گوناگون درمورد موضوعاتی چون «نقش زن در جمهوری اسلامی»، «نوشته آزادی در انقلاب» و غیره سخنرانی میکرد. به باور من شهید مطهری مدام در تلاش برای تبیین مسائل در حوزه اندیشه و تفکر می بود. ایشان چندین دفعه از امام خمینی(ره) اجازه خواسته می بود تا از شورای انقلاب استعفا دهد و به مباحث مربوط حوزه تفکر و اندیشه بپردازد چون مدام دلواپس مسائل فکری در جامعه بودند.
وی در آخر سخن بگویید های خود یادآور شد: به یاد دارم که برخی از دانشجویان خارجی، درمورد کتاب « نظام حقوق زن در اسلام» شهید مطهری او گفت و گو میکردند. یک طلبه نیوزلندی میاو گفت ترجمه انگلیسی کتاب « نظام حقوق زن در اسلام» را خوانده است و معتقد می بود این کتاب به همه سئوالات و شبهاتی که یک زن در غرب با آن روبرو میبشود، جواب داده است. به باور من اگر استاد شهید مطهری در قید حیات بودند، درمورد سوالات و مسائل فکری تحقیقات گستردهای انجام میداد و برای مجموع مسائل فکری راه حل اشکار میکرد.
در آخر این نشست از انتشارات صدرا، ناشر کتابهای استاد شهید مرتضی مطهری و خانواده این شهید مجاهد تشکر شد.
ملزوم به توضیح است، تا بحال کتابهای «تاریخ پیامبر اسلام»، تاثییر محمدابراهیم آیتی، «نثر طوبی؛ دایرهالمعارف لغات قرآن کریم» تاثییر علامه ابوالحسن شعرانی، «بیست مقاله قزوینی» از مجموعه پژوهشهای علامه محمد قزوینی و «زندگانی فاطمه زهرا سلام الله علیها» نوشته سیدجعفر شهیدی در سلسله نشستهای «معارفه صد کتاب ماندگار قرن» معارفه و بازدید شده است.
انتهای مطلب/
منبع