به گزارش خبرنگار فرهنگی مهتاب من از تنسیم، در اغاز روز هنرهای نمایشی و روز جهانی تئاتر، می‌خواهیم از یک ژانر مهم اما مغفول‌مانده از تئاتر سخن بگوییم. تئاتر کودک و نوجوان که اهمیت آن بر فردی پوشیده نیست و به حرف های تعداد بسیاری از اهالی تئاتر می‌تواند کارکردهای بسیاری در انتقال مفاهیم تربیتی داشته باشد. یقیناً این شاخه در یکی دو دهه تازه، کمتر مورد دقت قرار گرفته است.

امیر مشهدی عباس دبیر جشنواره تئاتر کودک و از مدیران اسبق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان، یکی از افراد صاحب‌نظر در این عرصه است که توانایی بسیاری در حوزه تئاتر کودک و نوجوان دارد. او در او مباحثه با تسنیم درمورد ابعاد مختلفی از این نوشته سخن بگویید کرد. 

تسنیم: درمورد شاخه‌ای از تئاتر سخن می‌گوییم که مخصوص گروه سنی کودک و نوجوان است. به نظرم در مقدمه سخن بگویید‌ها بد نیست درمورد مهم‌ترین دلایل مهم بودن تئاتر کودک و نوجوان بفرمایید.

حتما شما هم شنیده‌اید که می‌گویند تئاتر تأثیرگذارترین هنر و رسانه در دنیاست، چرا که چهره به چهره بوده و از این طریق اثرگذاری بسیاری دارد. از سویی دیگر، حرف های می‌شود که بچه‌ها تأثیرپذیرترین گروه‌های سنی می باشند. به این علت هنگامی از تئاتر کودک سخن می‌گوییم، درمورد یک اتفاق منحصر به فرد و یک اتفاق بزرگ سخن بگویید می‌کنیم و آنهم تقابل تأثیرگذارترین رسانه با تأثیرپذیرترین مخاطب است.

هنگامی از تئاتر کودک سخن می‌گوییم، درمورد یک اتفاق منحصر به فرد و یک اتفاق بزرگ سخن بگویید می‌کنیم و آنهم تقابل تأثیرگذارترین رسانه با تأثیرپذیرترین مخاطب است

– به نظر شما اجرای تئاتر کودک نسبت به تئاتر بزرگسال پیچیده‌تر است؟ 

سختی‌های کار کودک بر فردی پوشیده نیست. هنگامی یک گروه می‌خواهد تئاتر کودک و نوجوان بسازد، باید حواسش به همه فاکتورها اعم از رنگ، دکور، لباس و میزانسن مشابه با مخاطب کودک و نوجوان باشد اما تئاتر بزرگسال این‌این چنین پیچیدگی‌هایی ندارد. نمایشی را سراغ دارم که همین روزها در تئاتر شهر روی صحنه است و تنها دکور آن یک صندلی است و اتفاقاً مبلغ قابل توجهی هم فروخته است. از سویی دیگر، عده‌ای فکر می‌کنند که تئاتر ساختن برای کودک و نوجوان ایستگاه ابتدایی است و باید زیاد سریع از این ایستگاه گذر کرده و داخل تئاتر بزرگسال شوند.

علاوه بر این، فراموش نکنید که برای گروهی تئاتر ساخته می‌شود که از صبح تا شب با فضای مجازی و دنیای گیم مأنوس است. این چنین مخاطبی هر چیزی را برنمی‌تابد و باید فکرشده برای آن نوشت و ساخت.

– درمورد توانایی‌های خارجی در این عرصه سخن بگویید و قیاس‌ای بین تئاتر کودک و نوجوان در ایران و خارج از ایران داشته باشید. 

هنگامی به نقشه فرهنگی تعداد بسیاری از کشورهای خارجی نگاه می‌کنیم می‌بینیم که آنها با منفعت گیری از تئاتر کودک و نوجوان، تعداد بسیاری از معضلات اجتماعی را به این نسل یادآوری کرده و با انتقال آموزه‌های تربیتی این معضلات را رفع کردند. برای مثال، کشوری همانند جمهوری چک، از سنین نوجوانی اغاز به آموزش فرهنگ رانندگی با منفعت گیری از تئاتر کرده و انتظار دارد وقتی که این نسل به سن دریافت گواهینامه رانندگی برسند، با افرادی قانونمند مواجه باشند که اصول رانندگی اتومبیل را زیرپا نمی‌گذارند.

– به نظر شما در تئاتر کودک و نوجوان دچار عقب‌ماندگی از کشورهای دیگر شده‌ایم؟‌

به جرأت می‌توانم بگویم که از نظر کیفی، تفکر و ایده، حتی یک قدم هم از تئاتر روز دنیا عقب نیستیم؛ این نوشته زیاد تر به علت تلاش هنرمندان ما و مطالعه آنها در این حوزه است. اخیرا بیست و هشتمین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان را پشت سر گذاشتیم و به وضوح دیدیم که تئاتر ما هیچ فاصله‌ای با تئاتر دنیا ندارد. به این علت عقب ماندگی نداریم، اما تفاوت مهم اینجاست که کشورهای دیگر به تئاتر کودک و نوجوان به گفتن یک ابزار آموزشی، تعلیمی نگاه می‌کنند و به آن اهمیت خواهند داد اما در ایران نسبت به این نوشته بی‌توجهیم.

تعداد بسیاری از گروه‌های تئاتر کودک و نوجوان ایرانی برای این که حرفشان را جهانی کنند، از جیب خودشان هزینه می‌کنند و به فستیوال‌های گوناگون می‌روال، در حالی که کشورهایی همانند کره جنوبی، سوئد، چک و … با یارانه دولتی این کار را انجام خواهند داد. تفاوت اینجاست که آنها اعتقاد دارند باید تئاترشان را صادر کنند اما در ایران این چنین نگرشی وجود ندارد.

از نظر کیفی، تفکر و ایده، حتی یک قدم هم از تئاتر روز دنیا عقب نیستیم؛ تفاوت مهم اینجاست که کشورهای دیگر به تئاتر کودک و نوجوان به گفتن یک ابزار آموزشی، تعلیمی نگاه می‌کنند و به آن اهمیت خواهند داد اما در ایران نسبت به این نوشته بی‌توجهیم

– نمایش‌نامه یکی از با اهمیت ترین ارکان هر تئاتری است. حالت ما در حوزه نمایش‌نامه‌های کودک و نوجوان چطور است؟

بگذارید یک مثال مهم بزنم؛ در دنیا بیشترین امتیاز را از نظر مالی و جایگاهی به مؤلف خواهند داد که نمونه آن را در قانون کپی رایت می‌بینید. در تئاتر روز دنیا، دستمزد یک نمایش‌نامه‌نویس شبیه کارگردان تاثییر است، اما در نقطه روبه رو، در ایران، کمترین دستمزد را به نمایش‌نامه‌نویس خواهند داد. سقف قراردادی نمایش‌نامه‌نویسان در بهترین حالت ۵۰ میلیون تومان است که برای ماه‌ها کار نوشتن، عدد زیاد ناچیزی است. فردی که بخواهد همه اصول نمایش‌نامه درست را مراعات کند، حداقل ۵ ماه زمان نیاز دارد. در شرایطی که حقوق یک کارمند، حداقل ۲۰ میلیون تومان است، برای نوشتن یک نمایش‌نامه به زمان ۵ ماه در بهترین حالت، ۵۰ میلیون داده می‌شود!

در تئاتر روز دنیا، دستمزد یک نمایش‌نامه‌نویس شبیه کارگردان تاثییر است، اما در ایران، کمترین دستمزد را به نمایش‌نامه‌نویس خواهند داد. سقف قراردادی آنها در بهترین حالت ۵۰ میلیون است!

به این علت معتقدم علت مهم این که نمی‌توانیم نمایش‌نامه درست بنویسیم، به علت همین بی‌اهمیتی است. خاطرم هست وقتی که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مسئولیت داشتم، برای انجام کاری به جستوجو ۱۰ نمایشنامه‌نویس برجسته برای نمایش‌های کودک و نوجوان می‌گشتم. دستمزد خوبی هم پرداخت می‌کردیم اما نمی‌شد ۱۰ نفر آدم اینکاره اشکار کنیم! علت این خلا بزرگ چیست؟ این است که تعداد بسیاری از افرادی که حتی با دغدغه نوشتن برای کودک و نوجوان داخل شدند، به علت کم اهمیت شمرده شدن، آرام آرام دلسرد شده و داخل حوزه‌های دیگر شدند.

برای مثال، هم اکنون، برآورد یک تکه از سریالی ضعیف و کم مخاطب در تلویزیون حدوداً ۲۰۰ میلیون است اما اعداد و رقم های پرداختی به نمایش‌نامه‌ها زیاد کم و ناچیز است. این نوشته برای فیلم‌های داستانی کودک و نوجوان نیز عیناً به چشم می‌خورد و سینمای کودک و نوجوان ما نیز حال و اوضاع خوبی ندارد. به علت توانایی کارگردانی سینما در حوزه کودک و نوجوان، ساخت فیلم‌هایی در این حوزه به من نظر می‌شود اما هنگامی فیلمنامه را می‌خوانم، فهمید می‌شوم که مخاطب فیلم احمق فکر می‌شود و هیچ خبری از انتقال مفاهیم تربیتی در آن نیست. متاسفانه برخی اعتقاد دارند که تنها کارکرد فیلم سینمایی یا تئاتر، فقط سرگرم کردن است.

– تعداد بسیاری از اهالی فن، از اقتباس یاد می‌کنند و اعتقاد دارند گره نمایش‌نامه یا فیلم‌نامه در آثار نمایشی با رجوع به امر اقتباس قابل باز شدن است. نظر شما چیست؟

به نظرم برگ برنده ما در این شرایط، می‌تواند اقتباس از ادبیات کهن ایرانی باشد. خوب است که به ادبیات و تاریخ کهن خود مراجعه کنیم. داستان‌هایی که مشابه با نیازهای کودک و نوجوان است و آموزه‌های گوناگون را به درستی به آنها آموزش می‌دهد. با این حال نباید فراموش کنیم که برای اقتباس و نوشتن نمایش‌نامه اقتباسی نیز نیاز به نیروی تخصصی داریم.

– آیا اجرای تئاترهای خیابانی به علت کم‌هزینه تر بودن، انتخاب مناسبی برای تعامل فرهنگی با کودک و نوجوان هست؟‌

برخلاف فکر شما، تئاتر خیابانی کم هزینه نیست، اما در قیاس با تئاتر صحنه‌ای به علت آنکه امکانات کمتری می‌طلبد، ارزان‌تر است.

اما درمورد اجرای تئاتر خیابانی برای کودک و نوجوان باید به یک مسئله مهم دقت داشت و آنهم این است که چون زیرساخت‌ها برای بلیط فروشی در تئاتر خیابانی فراهم نیست، باید سازمان‌ها و نهادها خواست کار بدهند و عمده این سفارشات نیز موضوعی مناسبتی است. به این علت تئاتر خیابانی به شدت پیوند خورده با بودجه‌های دولتی و سازمانی است و نمی‌توان به طور خصوصی کار ساخت.

در کشورهای دیگر مقوله‌ای به اسم «Family theater» (تئاتر خانواده) داریم که در جشن‌ها و مناسبت‌های بزرگ، همانند کریسمس، تئاتر موضوعی در فضاهای عمومی اجرا می‌شود که آنها هم با بودجه‌های دولتی ارتزاق می‌شود. برخی اماکن وجود دارد که برای اجرای خیابانی درنظر گرفته شده، اما خانواده‌ها برای ورود به آنجا باید ورودیه بپردازند. نمونه این چنین اماکنی را در استانبول، بانکوک و ایروان دیده‌ام. اگر این چنین جاهایی در ایران نیز همانند‌سازی شود، می‌توان از گروه‌ها خواست کرد که نمایش خیابانی برای کودک و نوجوان بسازند.

– عده‌ای می‌گویند باید سراغ اجرای تئاترهای دینی برای کودک و نوجوان برویم. این نوشته چه قدر قابل انجام است؟

به نظرم نمی‌توان مرز خاصی بین تئاتر دینی و غیردینی قائل شد و چه بسا تعداد بسیاری از تئاترهایی که هم‌اکنون روی صحنه اجرا می‌روال، تئاتر دینی باشند. علت من برای این ادعا جواب به این سوال است که مقصد مهم از یک نمایش چیست؟ در تئاتر، آموزه‌های اخلاقی برای ما مهم است و کمتر تئاتر کودک و نوجوانی را داریم که در آن خلاف آموزه‌های اخلاقی سخن بزند. به این علت هر تاثییر محتوایی که برای کودک و نوجوان تشکیل می‌شود و در آن بر آموزه‌های اخلاقی اصرار دارد، می‌تواند یک تئاتر دینی باشد.

تئاتر خیابانی به شدت پیوند خورده با بودجه‌های دولتی و سازمانی است و نمی‌توان به طور خصوصی کار ساخت.

یقیناً نوشته ساخت تئاتر از زندگینامه‌ پیامبران، ائمه معصومین و یا داستان‌های قرآنی متفاوت است و باید آن را تفکیک کرد.

– سخن پایانی؟

هر آن چیزی که در عرصه تئاتر کودک و نوجوان به دست آوردیم، ماحصل دغدغه‌ها و زحمات هنرمندان این عرصه است و حمایتزیاد مقداری را از جانب مسئولین دیدم.

انتهای مطلب/