به گزارش مهتاب من، در این مقاله، ۱۲ سرزمین قوی خاورمیانه را در اغاز سال ۲۰۲۴ بازدید می کنیم. خاورمیانه منطقه‌ای است با عدم اعتدال قوت شدید و نابرابری های زیاد، با کشورهای ثروتمند با فناوری پیشرفته دارای مرز مشترک با همسایه‌ای که در تاثییر جنگ ویران شده‌اند. در حالی که برخی از دولت ها قادر به پرداخت یارانه به آموزش، مراقبت های درمانی، و برق می باشند، برخی دیگر از دولت های همسایه با فقر، بیکاری شدید و قطع برق دست و پنجه نرم می کنند.

به گزارش روزیاتو، منبع مهم این نابرابری ها نفت و گاز است – ذخایر عظیمی که برخی از کشورهای خاورمیانه را زیاد ثروتمندتر از کشورهای همجوار کرده است. با این وجود، تنها دسترسی به این دو منبع طبیعی نیست که این کشورها را ثروتمند کرده است. تحول حقیقت های سیاسی منطقه و روابط راهبردی آنها با قوت های جهانی نیز به خوشبختی آنها پشتیبانی کرده است.

نفت و گاز در خاورمیانه

بر پایه گزارش شورای روابط خارجی (CFR)، ۵۳ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان و نیمی از کل ذخایر گاز طبیعی در خاورمیانه است. این دو منبع طبیعی ۵۱ درصد از کل صادرات منطقه خاورمیانه را راه اندازی می دهند.

کشورهایی همانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و کویت از جمله بزرگترین کشورهای تشکیل کننده نفت در جهان می باشند، در شرایطی که شهروندان آنها از بیشترین کیفیت زندگی برخوردار می باشند.

چندین شرکت بزرگ چندملیتی نفت و گاز همانند Exxon Mobil Corporation، BP p.l.c و شرکت شورون نزدیک به یک قرن است که در خاورمیانه فعالیت می کنند و میلیاردها دلار در اکتشاف، استخراج و تشکیل نفت و گاز اندوخته گذاری کرده اند. شرکت های محلی نیز در این صنعت کارکرد مساعد دارند.

به گفتن مثال، شرکت آرامکو متعلق به عربستان سعودی، بزرگترین شرکت نفت و گاز در جهان و دومین شرکت بزرگ جهان از نظر درآمد است – تنها سپس از والمارت. آرامکو عربستان روزانه ۱۳ میلیون بشکه نفت تشکیل می کند. بزرگی عملیات آن را می توان با سود خالص ۱۶۱ میلیارد دلاری آن در سال ۲۰۲۲ برسی کرد که بیشتر از سه برابر درآمد شرکت اکسون موبیل در همین سال بوده است.

تامین مالی قوت نظامی

تعداد بسیاری از کشورهای نفت خیز از قوت اقتصادی خود نیز برای تحکیم نظامی شان منفعت گیری می کنند. عربستان سعودی که بزرگترین تولیدکننده نفت در خاورمیانه است، در سال ۲۰۲۲ با ۷۵ میلیارد دلار هزینه نظامی، پنجمین کشوری می بود که بیشترین هزینه را برای دفاع در جهان داشت. این شامل خرید ۳ میلیارد دلاری موشک های پاتریوت تشکیل شده توسط شرکت RTX برای محافظت از سعودی ها در برابر حملات موشکی حوثی ها در یمن است.

سعودی ها این چنین بر گسترش صنایع دفاعی خود اصرار دارند. رویترز در مارس ۲۰۲۲ گزارش داد که شرکت لاکهید مارتین یک میلیارد دلار در عرصه ساخت قطعات سیستم دفاع موشکی THAAD خود در عربستان سعودی اندوخته گذاری خواهد کرد.

در همان سال، امارات نیز سیستم دفاع موشکی تاد را با قراردادی به قیمت ۲.۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ از ایالات متحده خریداری کرد، در حالی که مصر یک هواپیمای C-130J-30 Super Hercules را از آمریکا دریافت نمود. پیمانکار هر دو خرید وفروش شرکت لاکهید مارتین می بود.

سعودی ها و اماراتی ها مدام به جستوجو خرید جت های جنگنده F-35 شرکت لاکهید مارتین نیز بوده اند. این علاقه تا بحال مورد دقت ایالات متحده قرار نگرفته است، چون حس می کند که این چنین کاری می تواند یک مسابقه تسلیحاتی در منطقه تشکیل کند. ابوظبی که از خرید F-35 های آمریکایی نومید شده می بود، ۸۰ جت جنگنده رافال را از فرانسه خریداری کرد و ریاض نیز در نظر دارد همین کار را انجام دهد.

عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل

قسمت‌هایی از خاورمیانه ناآرام مانده‌اند و دولت هایی دارند که برای برای حمایتایالات متحده از اسرائیل در بحبوحه اختلافات ارضی با فلسطین، با این سرزمین دشمنی دارند. اسرائیل امروز یکی از قدرتمندترین قوت های اقتصادی و نظامی خاورمیانه است و از حمایتقوی دیپلماتیک، مالی و نظامی ایالات متحده برخوردار است.

طی چندین دهه تلاش هایی برای حل مناقشه اعراب و اسرائیل صورت گرفته است. در سال های تازه تغییرات بسیاری در رابطه قبلاً خصمانه بین کشورهای عربی و اسرائیل صورت گرفته است، با توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ که روابط دیپلماتیک بین اسرائیل و امارات متحده عربی و بحرین را عادی کرد.

به جستوجو آن سودان و مراکش نیز در سال ۲۰۲۱ با اسرائیل روابط برقرار کردند. از سال ۲۰۲۰، امارات و اسرائیل توافقنامه تجارت آزاد و قراردادهای تجاری به قیمت ۱۰ میلیارد دلار امضا کرده اند. در ماه مارس، شرکت ملی نفت ابوظبی و BP p.l.c. به طور مشترک ۲ میلیارد دلار برای خرید ۵۰ درصد از سهام شرکت تشکیل کننده گاز طبیعی اسرائیلی NewMed Energy نظر کردند.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در اغاز سال جاری در سپتامبر او گفت که کشورش به یک توافق عادی سازی روابط با اسرائیل نزدیک می شود. گفتگوها بعد از دعوا اسرائیل به نوار غزه در جواب به دعوا غافلگیرانه حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر متوقف شده است.

قوت ترکیه

ترکیه یکی دیگر از قوت های بزرگ منطقه است که در زمان دولت رئیس‌جمهور اردوغان با ایدیولوژی نئو عثمانی‌گرایی و ناسیونالیسم، نقشی اثرگذار در منطقه خود بر مسئولیت گرفته است. آنکارا نقش فعالی در درگیری‌های سوریه و لیبی داشته و خود را به گفتن میانجی در تعداد بسیاری از کشمکش‌های سیاسی و دیپلماتیک در جهان اسلام معارفه کرده است.

از نظر اقتصادی، علیرغم سقوط لیر ترکیه، این سرزمین هم چنان یک نیروی اقتصادی قابل دقت باقی مانده است که تشکیل ناخالص داخلی اسمی آن به مرز یک تریلیون دلار نزدیک می شود. نفوذ فرهنگی آن نیز در بیشترین حد خود قرار دارد و سالانه میلیون ها گردشگر به استانبول می آیند.

دولت این چنین در نزدیک به یک دهه قبل هزینه های بسیاری را صرف ترویج فرهنگ ترکی از طریق سریال های تلویزیونی کرده است که برخی از آنها بر روی اراعه تصویری از ترکیه به گفتن حمایتکننده همه مسلمانان در خارج از مرزهایش متمرکز شده اند.

روش شناسی

ما ۱۲ سرزمین قوی خاورمیانه را در سال ۲۰۲۴ بر پایه تحلیل ها بر مطابق چهار معیار – قوت اقتصادی، قوت نظامی، قوت نرم سیاسی و نفوذ فرهنگی، رتبه بندی کرده ایم. نحوه رتبه‌بندی این کشورها در خاورمیانه در هر معیار اشکار شد، بعد از آن امتیازاتی برای هر معیار تعیین شد – ۶۰ درصد به قوت اقتصادی و نظامی، و ۴۰ درصد به قوت سیاسی و نفوذ فرهنگی. بعد از اعمال این امتیازات، نمرات جمع آوری شده محاسبه شد. کشورها به ترتیب نزولی رتبه بندی شده اند.

۱۲ سرزمین قوی آسیا در سال ۲۰۲۴

۱۲- بحرین

رتبه قوت اقتصادی: ۱۳

رتبه قوت نظامی: ۱۳

رتبه قوت نرم سیاسی: ۹

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱۴

امتیاز نهایی: ۱۲.۱۵

بحرین یکی از قدرتمندترین کشورهای خاورمیانه است. این سرزمین دارای اقتصاد باثباتی به حجم ۴۴ میلیارد دلار و تشکیل ناخالص داخلی سرانه مقداری بیشتر از ۲۶,۰۰۰ دلار است. بحرین این چنین دارای یکی از قدرتمندترین ارزهای جهان است و دینار بحرین از نظر نرخ تبادل ارز در برابر دلار آمریکا تنها بعد از دینار کویت در رتبه دوم قرار دارد.

از نظر سیاسی نیز، منامه نقش مهمی در منطقه دارد. این سرزمین در جریان تنش ها با قطر در سال ۲۰۱۷ با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر متحد شد و سپس در سال ۲۰۲۰، توافق نامه ابراهیم را به همراه امارات برای برقراری روابط با اسرائیل امضا کرد.

۱۱- اردن

رتبه قوت اقتصاد: ۱۲

رتبه قوت نظامی: ۱۴

رتبه قوت نرم سیاسی: ۱۰

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۹

امتیاز نهایی: ۱۱.۶۵

اردن یکی دیگر از کشورهای مهم خاورمیانه است که از شمال با سوریه جنگ زده، از شرق با عراق و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری همسایه است. این سرزمین روابط قوی با ایالات متحده دارد و برای پیشبرد صلح و میانه روی در خاورمیانه تلاش می کند. اردن یکی از دریافت کنندگان عمده پشتیبانی های مالی و نظامی آمریکاست.

۱۰- عمان

رتبه قوت اقتصادی: ۱۰

رتبه قوت نظامی: ۱۱

رتبه قوت نرم سیاسی: ۸

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱۰

امتیاز نهایی: ۹.۸

عمان یکی از موفق ترین کشورهای خاورمیانه است، با وجود این که به اندازه برخی دیگر از کشورهای قوی منطقه از نظر نفت و گاز غنی نیست. نقطه قوت عمان موقعیت استراتژیک آن است که از آن برای تبدیل شدن به یک کانون لجستیکی بزرگ در منطقه منفعت گیری کرده است. علاوه بر این، دولت عمان اعتدال را در روابط با همسایگان منطقه ای و قوت های جهانی نگه داری کرده و از وجود فعال در درگیری ها خودداری کرده است.

۹- عراق

رتبه قوت اقتصادی: ۷

رتبه قوت نظامی: ۶

رتبه قوت نرم سیاسی: ۱۴

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱۲

امتیاز نهایی: ۹.۲

عراق بعد از دعوا آمریکا به این سرزمین در سال ۲۰۰۳ و سپس با پیشروی های داعش در مناطق گوناگون سرزمین، تا نزدیک به بسیاری ویران شد. برخلاف آنچه در افغانستان دیده‌ایم، عراق توانسته اوضاع را تحول دهد و مجدد روی پاهای خود بایستد. زیاد تر اقتصاد عراق به نفت وابسته است.

این سرزمین با ذخایر اثبات شده ۱۴۵ میلیارد بشکه ای، پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است. ارتش عراق بعد از پیروزی‌های خود در برابر گروه‌های تروریستی، در حال بازسازی خود است و بر پایه شاخص جهانی فایرپاور در سال ۲۰۲۳ در رتبه ۴۵ قوی ترین ارتش های جهان قرار دارد.

۸- کویت

رتبه قوت اقتصادی: ۹

رتبه قوت نظامی: ۱۲

رتبه قوت نرم سیاسی: ۶

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۸

امتیاز نهایی: ۹

کویت یکی از قوت های اقتصادی خاورمیانه است. این سرزمین در سال ۲۰۲۳ بر پایه شاخص قوت نرم جهانی برند فاینانس در رتبه ۳۵ از ۱۲۱ سرزمین قرار گرفت که آن را به ششمین سرزمین با نفوذ سیاسی در خاورمیانه تبدیل می کند. قسمت عمده ای از قوت این سرزمین از ذخایر عظیم نفت و گاز آن ناشی می شود.

کویت سابقه درگیری های مسلحانه با عراق را دارد و به همین علت ارتش قدرتمندی را راه اندازی داده است. با این حال، در دهه های تازه، کویت خود را از درگیری های منطقه ای دور نگه داشته و بر تحکیم اقتصادی خود متمرکز شده است. دینار کویت قوی ترین ارز جهان در برابر دلار آمریکا است.

۷- ایران

رتبه قوت اقتصادی: ۶

رتبه قوت نظامی: ۳

رتبه قوت نرم سیاسی: ۱۲

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۷

امتیاز نهایی: ۷.۰۵

علیرغم روبه رو با تحریم‌های غرب برای چندین دهه، ایران هم چنان یکی از نیرومندترین کشورهای خاورمیانه در اغاز سال ۲۰۲۴ است. ارتش این سرزمین دارای نیروی انسانی نزدیک به ۶۰۰,۰۰۰ سرباز و ناوگان تانک بیشتر از ۴۰۰۰ فروندی است. ایران از نظر نفوذ فرهنگی خود در جهان رتبه بالایی دارد، چه در شکل نرم از طریق فرهنگ، میراث و غذاهای ایرانی، چه از طریق شکل سخت با داشتن گروه های سیاسی و شبه نظامیان طرفدار در کشورهای منطقه همانند لبنان، عراق، سوریه و یمن که تهران نفوذ تعداد بسیاری بر آن ها دارد.

۶- قطر

رتبه قوت اقتصادی: ۸

رتبه قوت نظامی: ۹

رتبه قوت نرم سیاسی: ۴

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۶

امتیاز نهایی: ۷

قطر یکی از قدرتمندترین کشورهای خاورمیانه به علت منبع های طبیعی غنی از نفت و گاز است. در سال ۲۰۱۷، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر به روابط دیپلماتیک خود با دوحه آخر دادند و حتی به علت مناقشه دیپلماتیکی که چند سال به طول انجامید، این سرزمین را محاصره اقتصادی کردند.

قطر هم چنان موفق شد از طریق روابط خود با ایران و ترکیه آسیبی نبیند. این سرزمین این چنین از نظر سیاسی و فرهنگی از تأثیرگذارترین کشورهای جهان است، اعتباری که بعد از میزبانی پیروزی آمیز جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ توسط قطر و پذیرایی هزاران مسافر از سراسر جهان، زیاد تر نیز شد.

۵- مصر

رتبه قوت اقتصادی: ۵

رتبه قوت نظامی: ۵

رتبه قوت نرم سیاسی: ۷

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۲

امتیاز نهایی: ۵.۰۵

مصر یکی از قوی ترین ارتش های خاورمیانه را دارد. نیروهای مسلح این سرزمین کنترل بی سابقه ای بر جنبه های گوناگون حکومت داری در سرزمین دارند. مصر یکی از متحدان کلیدی ایالات متحده در مبارزه با تروریسم به اختصاصی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است.

از نظر اقتصادی، مصر در سال های تازه دچار مشکل شده است، به طوری که پوند مصر از سال ۲۰۲۲ تقریباً ۵۰ درصد از قیمت خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است. این سرزمین با تاریخ و سنت‌های باستانی غنی خود از نظر فرهنگی اثرگذار است که گردشگران از سراسر جهان را به دیدن فرهنگ و میراث باستانی مصر ترغیب می‌کند.

۴- امارات متحده عربی

رتبه قوت اقتصادی: ۴

رتبه قوت نظامی: ۷

رتبه قوت نرم سیاسی: ۱

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱

امتیاز نهایی: ۳.۷

امارات متحده عربی رتبه دهم را در شاخص قوت نرم جهانی Brand Finance در سال ۲۰۲۳ به خود تعلق داده است که آن را به تاثیرگذارترین سرزمین از نظر سیاسی در خاورمیانه تبدیل می کند. امارات متحده عربی این چنین در عرصه نفوذ فرهنگی رتبه بالایی دارد. ظهور دبی به گفتن یک مرکز مالی و گردشگری سهم قابل توجهی در رشد قوت نرم امارات در سیاست جهانی داشته است.

امارات متحده عربی روزانه نزدیک به ۳.۲ میلیون بشکه نفت از ذخایر عظیم خود که عمدتاً در اطراف ابوظبی است استخراج می کند. دولت امارات در دهه قبل از قوت اقتصادی خود برای تشکیل ارتش قوی منفعت گیری کرده است. تعداد بسیاری از تجهیزات نظامی این سرزمین از ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا تهیه می شود.

۳- اسرائیل

رتبه قوت اقتصادی: ۳

رتبه قوت نظامی: ۲

رتبه قوت نرم سیاسی: ۵

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۴

امتیاز نهایی: ۳.۳۵

اسرائیل از نظر فناوری، پیشرفته ترین در خاورمیانه است و این همان چیزی است که آن را از نظر اقتصادی و نظامی به این چنین نیروی قدرتمندی تبدیل می کند. علاوه بر این، روابط نزدیک تل آویو با ایالات متحده و جهان غرب علتشده تا اسرائیل نفوذ سیاسی کافی در منطقه داشته باشد، به طوری که در سال ۲۰۲۰، امارات متحده عربی و بحرین عادی سازی روابط با اسرائیل را اظهار کردند. عربستان سعودی نیز به دستیابی به یک توافق صلح با این سرزمین نزدیک می بود، اما مذاکرات اکنون در بحبوحه جنگ جاری اسرائیل و حماس متوقف شده است.

۲- عربستان سعودی

رتبه قوت اقتصادی: ۱

رتبه قوت نظامی: ۳

رتبه قوت نرم سیاسی: ۲

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۵

امتیاز نهایی: ۲.۴۵

عربستان سعودی بزرگترین تشکیل کننده نفت در خاورمیانه است و از ثروت خود از فروش نفت برای تامین مالی جاه طلبی های نظامی خود نیز منفعت گیری کرده است. در سال ۲۰۲۲، این پادشاهی ۷۵ میلیارد دلار برای مصارف نظامی هزینه کرده و به پنجمین سرزمین در قسمت دفاعی تبدیل شد. این سرزمین از دچار شدن در مناقشات نظامی در منطقه نیز ابایی نداشته است.

عملیات نظامی عربستان در یمن علیه حوثی‌ها و مناقشه دیپلماتیک با قطر در سال ۲۰۱۷ گواهی بر این کار است. این سرزمین این چنین خانه برخی از مقدس ترین مکان های مذهبی اسلام است و از نفوذ زیاد بسیاری بر تعداد بسیاری از کشورها و مردم جهان اسلام برخوردار است.

۱- ترکیه

رتبه قوت اقتصادی: ۲

رتبه قوت نظامی: ۱

رتبه قوت نرم سیاسی: ۳

رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۳

امتیاز نهایی: ۲.۱

ترکیه قدرتمندترین سرزمین خاورمیانه است. موقعیت ژئواستراتژیک آن در تقاطع آسیا و اروپا، نفوذ ژئوپلیتیکی کافی برای این سرزمین به ارمغان آورده است. این سرزمین این چنین عضو ناتو و اتحادیه اروپا است. از نظر اقتصادی، با وجود سقوط پول ملی، اقتصاد ترکیه از نظر تشکیل ناخالص داخلی اسمی به مرز یک تریلیون دلار نزدیک شده است.

آنکارا از قوت اقتصادی خود برای تحکیم ارتشش با تمرکز بر خودکفایی در قسمت دفاعی و افت وابستگی به کشورهای خارجی برای تامین تجهیزات دفاعی منفعت گیری کرده است.

امروزه بیشتر از ۷۰۰ پروژه به قیمت ۷۰ میلیارد دلار در صنایع دفاعی ترکیه در دست گسترش می باشند. ارتش ترکیه در بین همه کشورهای خاورمیانه قوی ترین است. ترکیه این چنین به طور فعال تأثیرات فرهنگی و سیاسی خود را از طریق تشکیل سریال‌های نمایشی تلویزیونی با حمایتدولتی که به زبان‌های گوناگون بین‌المللی نیز دوبله خواهد شد، به پیش می‌برد. یکی از این نمونه ها سریال «ارطغرل» است.

منبع :


روزیانو