به گزارش خبرنگار فرهنگی مهتاب من از تنسیم، «مجتبی فرآورده» تهیه‌کننده شناخته‌شده سینما و تلویزیون یشتر با «ملک سلیمان» شناخته می‌شود، اما احتمالا برای تعداد بسیاری از مخاطبین این مسئله قابل‌توجهی باشد که او سال‌ها تلاش کرد سریالی با گفتن «ثارالله» ساخته شود.

او همیشه این دغدغه را داشت تا کاری برای امام حسین انجام دهد. آن‌قدر این دلدادگی به عاشورای حسینی برای این تهیه‌کننده پیشکسوت وجود دارد که تا نامِ امام حسین(ع) و جریانِ ساخته نشدنِ سریال «ثارالله» نقل می‌شود بغض او می‌شکند و می‌گوید: حرف های‌ام مرا با فیلمنامه این سریال دفن کنند.

دلخوری‌ها و انتقادات او نسبت به ساخته نشدن این سریال ادامه اشکار می‌کند، حتی این جمله را به زبان می‌آورد: برای من ساخت این سریال یک ضمانت نانوشته است و تا نفس دارم قطعاً به‌جستوجو اجرای این ضمانت می‌روم.

.

مجدد اشک‌هایش جاری می‌شود و او مباحثه فضای دلی و احساسی بیشتری اشکار می‌کند که مشروح آن به‌همراه ویدئوی او مباحثه در ادامه آمده است:

* بگذارید او مباحثه را از اینجا اغاز کنیم؛ سریال «مختارنامه»، قبل‌تر آقای میرباقری «معصومیت ازدست‌رفته» را ساخته بودند و احتمالا با «مختار» شفاف‌تر داخل فضای عاشورا و امام حسین(ع) شدند، اما این جریان مختصر‌مدتی می بود و کارهای متعدد فرد دیگر ساخته نشد. شما سال‌ها تلاش کردید سریالی درمورد امام حسین(ع) به‌نام «ثارالله» را جلوی دوربین ببرید حتی به کلید خوردن هم رسید اما متوقف شد، احتمالا تعداد بسیاری ندانند این جریان برای شما همه نشد و دغدغه‌مندی شما ادامه اشکار کرد. آقای فرآورده! بفرمایید چرا آن‌قدر اندک اندک در این مسیر قدم برداشته می‌شود؟

ایام شهادت حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) که نزدیک می‌شود طبق معمولً این سوال را نقل می‌کنند که چرا درمورد امام حسین(ع) و عاشورا کاری تشکیل نشده است. هر سال هم همین اتفاق می‌افتد اما انگارً آن گوش‌هایی که باید بشنوند، نمی‌شنوند. اگرچه احتمالا به تعبیری کار بی نتیجه‌ای است؛ هنگامی هر سال می‌گوییم فردی گوش نمی‌دهد چرا باید سال سپس مجدد تکرار کنیم اما به نظرم می‌آید که بد نیست این کار انجام بشود به جهت این که افرادی‌که در این حوزه کم‌کاری می‌کنند حداقل سبدشان سبد پربارتری در کم‌کاری و کارشکنی‌هایشان باشد.

من از سال ۱۳۷۸ برای این کار (ساخت سریال ثارالله) عمل کردم و یک بار به فیلمبرداری رسید و تعطیل شد، یک بار تا مرحله پیش تشکیل رفتیم تعطیل شد، یک بار تا کلید زدن و اغاز تشکیل رفتیم تعطیل شد، همچون قبل این کار را جستوجو خودمان می‌کشیم.

وصیت هم کردم که فیلمنامه سریال امام حسین (ثارالله) را با من دفن کنند؛ آن افرادی که احیاناً شرایط را نابرابر و ناعادلانه‌ کردند که این‌گونه کارها ساخته نشود، ان‌شاءالله آن دنیا جوابگوی حضرت اباعبدالله(ع) خواهند می بود.

یک عده خودشان را صاحب امام حسین(ع) می‌دانند

* عاشورا در کنار اهمیت اعتقادی برای ما، بار دراماتیک بالایی هم دارد؛ سینمای ایران در این عرصه کم‌کار بوده و به تعبیر شما کارشکنی شده است.  علت این اتفاق را کجا می‌دانید؟

یک عده خودشان را صاحب امام حسین(ع) می‌دانند؛ من در این سال‌ها سِیری را طی کردم؛ ما سال ۱۳۸۰ که به رجعت امام حسین(ع) اشاره کردیم زیاد توبیخ شدیم که اصلاً چرا قضیه رجعت را مطرح کردید. یکی از ایراداتی که به ما گرفته می‌شد چرا قضیه رجعت را نقل کردید.

بگذارید خاطره‌‌ای اینجا تعریف کنم؛ دورانی که برای سریال «ثارالله» جستوجو تحقیق بودم به زیاد از بزرگان، علما، اساتید دانشگاه‌ها، فضلا، نویسندگان، اهل تاریخ، منبر و وعظ مراجعه کردم این سوال را داشتم که اهمیت امام حسین(ع) و اهمیت عاشورا در چیست.

همین سخن و کلامی که سال‌های سال مرسوم است را می‌شنویم؛ جواب گرفتم. گفتم اگر این قصه آن‌قدر مهم است بعد چرا سپس از اتفاق عاشورا هم چنان یزید به کار او در ادامه گفت بنی‌امیه سال‌ها زندگی و حکومت کرد سپس آنها رفتند و بنی‌عباس آمد.

فرزندان امام حسین(ع) همه به شهادت رسیدند و فرزند آخرشان در سن کودکی در پرده غیبت قرار گرفت. این‌ چه حماسه‌ و پیروزی است که شما از آن یاد می‌کنید. همین‌ها ما را به یکسری اتفاقاتی حواله دادند که ملموس و منطقی نبوده است. تا خدا محبت کرد من با یک اهل معرفتی روبرو شدم، همه می‌دانستند برای نوشته امام حسین(ع) تحقیق می‌کنم.

به او (اهل معرفت) گفتم که این حماسه و پیروزی امام حسین(ع) از چیست؟ تبلورش کجاست؟ چرا ما نمی‌بینیم یک مثالی برای من آورد؛ آن مثال زیاد برای من روشنگر می بود. این توانایی فردی را دلم نمی‌آید که با دیگران به اشتراک نگذارم.

به من او گفت کار تو فیلمسازی است؛ گفتم بله. به من او گفت شما صبح سرصحنه می‌روید چیدمان دکور، صحنه، گریم و لباس را انجام می‌دهید و این چنین بازیگردانی بازیگران اتفاق می‌افتد. یک آدمی گوشه‌ای ایستاده و تماشا می‌کند همه کارهایتان را که انجام می‌دهید می‌گوید خسته نباشید شما به او می‌گویید ما مجدد فردا برمی‌گردیم.

می‌خواهید بفهمید عاشورا چیست؛ از این زاویه نگاه کنید. یعنی به رجعت امام حسین(ع) دقت کنید آن نقطه آخر نیست. هنگامی که این‌گونه نگاه می‌کنید همراه با این که برای عزای سالار شهیدان بر سر و سینه می‌زنیم به همان نسبت تلاش می‌کنیم که خودمان را آماده کنیم برای وقتی که ارباب بازمی‌گردد. این یک نگاه به ما می‌دهد می‌توانیم بر پایه آن زندگی کنیم. فقطً خودمان را تخلیه نکنیم، بلکه خودمان را در فضایی که محرم و عاشورا برای ما تشکیل می‌کند، رشد بدهیم.

تا وقتی که نفسی می‌آید پای ضمانت نانوشته‌ام، خواهم می بود

* در لا به لای سخن بگویید‌هایتان می‌توان به یک ناراحتی و دلخوری رسید؛ عشقی که تا این مدت در شما وجود دارد که دوست داشتید و دارید این سریال (ثارالله) ساخته شود و کماکان برای تحقق این مهم، پله‌های وزارت ارشاد و صداوسیما و نهادهای مرتبط دیگر را بالا و پایین می‌روید، از کجا می‌آید؟

متأسفانه عموم اتفاقات‌ در کشورمان فرامتنی است. یعنی همه چیزها به آن افرادی ربط دارد که در واقع به آنها ربط ندارد. یعنی شما اگر بخواهید در وزارت ارشاد کاری کنید افرادی در آن دخیل‌اند که در واقع به آنها ربطی ندارد. وزارت ارشاد یا تلویزیون متولی آن نیست؛ فرامتن‌هایی وجود دارد – آنها می باشند که گونه دیگر حرکت می‌کنند- طبعاً این‌گونه است.

نمی‌توانم بگویم دلخوری؛ اگرچه احتمالا ته‌نشین آن دلخوری باشد، اما در این عرصه ماموریت دارم. فردی این رسالت را بر دوش من نگذاشته و چند صباح دیگر از دنیا بروم فردی از من سوال نمی‌کند که من شما را خلق کرده بودم برای امام حسین(ع) فیلم بسازید چرا فیلم نساختید؟ این سوال را از من نمی‌کنند.

یک ضمانت نانوشته‌ای است که خودم برای خودم تشکیل کردم و تا وقتی که قطعاً نفسی می‌آید و به جستوجو اجرای این ضمانت قدم برمی‌دارم.

* این ضمانت نانوشته از کجا آمده است؟

(بغض) نمی‌شود بگویم. بگذریم.

چند بار سینما تصمیم گرفت دِین خودش را به امام حسین(ع) ادا کند اما نگذاشتند

عاشورا درّ گرانبها و گنج نهان است؛ هم چنان که هر بار به آن مراجعه کنیم گنج تازه و معرفتی ناب از آن می‌توانید استخراج کنید. این بد است که ما مسئله‌ای را صدسال پیش گفتیم تا این مدت هم آن را تکرار می‌کنیم و رهایش هم نمی‌کنیم. عاشورا حیّ و زنده است و جوشش دارد.

* مرحوم محمدعلی کشاورز که در لیست بازیگران سریال «ثارالله» بودند همانندِ زیاد از بزرگان دیگر، یادم می‌آید در او گفت‌وگویی که با ایشان داشتم یک بیت از شعر معروف محتشم کاشانی «باز این چه شورش است که در خلق آدم است، باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» را خواندم فکر می‌کنم یک دفعه بغض گلویش را گرفت و یادی از کار شما کرد که به سرانجام نرسید. او می‌او گفت می‌خواستیم یک جایی دِین ادا کنیم. واقعاً تا به حال نبوده با بازیگر، هنرمند، کارگردان، تهیه‌کننده و سینماگری درمورد امام حسین(ع) سخن بگویید کنیم چشم‌هایشان، تَر نشود.

یعنی آن افرادی که همه کم‌کاری‌های خودشان را از سینما طلب می‌کنند؛ سینما چند بار تصمیم گرفت دِین خودش را به امام حسین ادا کند و همه بدنه سینما داخل شد این عزیزان و بزرگانی که اسم بردید که برخی در قید حیات و برخی به رحمت خدا رفتند، ما همه بضاعت سینمای ایران را برای این کار جمع کرده بودیم اما نگذاشتند؛ هم چنان آن طلبکاران موجودند.

هنگامی که شما در رابطه امام حسین(ع) فیلم بسازید یک فرآیندی باید اتفاق بیفتد؛ این فرآیند چیست؟ یک کاروانی است از مکه حرکت می‌کند به سمت کربلا؛ هنگامی با این سِیر همراه می‌شوید آموزه‌های فرد دیگر به شما اراعه می‌دهد. در همین مسیر زیاد از شبهات هم رفع می‌شود.

فقط می‌توانم نظاره‌گر باشم و افسوس بخورم

* بگذارید یک سوال دلی بپرسم؛ شما به گفتن فردی که دغدغه‌مند بوده و هستید اثری درمورد امام حسین(ع) ساخته شود و تعداد بسیاری از بازیگران بزرگ ما در سینما و تلویزیون از پافشاری‌های شما برای ساخت سریال «ثارالله» انها گفتند. خودتان را در عاشورا کجا می‌بینید و به تعبیری دیگر دوست داشتید همراه کدام یک از صحابه و یاران امام حسین(ع) باشید؟

می‌توانم در رابطه آرزوهایم سخن بگویید کنم، اما نمی‌توانم به خودم اجازه بدهم بگویم جای چه فردی باشم. در این ۲۰ سالی که با این کاروان از مکه حرکت کردم تا کربلا، سفرهای بسیاری داشتم. چندین دفعه از مکه حرکت کردم و در کربلا فرود آمدم. آنچه را که از بیرون ایستادم و نگاه کردم دردانه‌هایی بودند که توسط شخص امام حسین(ع) پرورش شدند.

افرادی بودند که از اسفل‌السافلین در عمق زمین در چیزی نزدیک به ۲۳ روز به اعلی‌علیین دست اشکار کردند. فقط می‌توانم نظاره‌گر باشم و افسوس بخورم. این چنین گستاخی در خودم ندارم که بتوانم در این بین جایی برای خودم دست و پا کنم.

عاشورا حیّ و زنده است و جوشش دارد

* هر شب محرم متعلق به یکی از یاران و صحابه امام حسین(ع) در عاشوراست. در کدام شب ایام محرم احوالات خاصی برای شما اتفاق می‌افتد.

طبعاً شب عاشورا. به طور مثال، ۴ تا بچه بسیجی افرادی که بیشتر از هزار سال از کربلا و امام حسین(ع) فاصله دارند و اصلاً آن مقطع را ندیده و فهمیدن نکرده‌اند. یک بزرگمردی همچون امام خمینی(ره) را فقط فهمیدن کردند و برخی‌ها هم اصلاً فهمیدن نکردند. موقعی که مهیای عملیات و شهادت خواهد شد فیلم‌هایی که از آن دوران بیرون می‌آید گویاست. آن شور و شوق و تبلور نوری که در آنها وجود دارد تکان ‌دهنده‌اند.

اکنون ما شب عاشورا با چه افرادی سروکار داریم ما یک سری اتفاقات عاشورا را حذف کردیم .نمی خواهیم به آن بپردازیم. شخصیتی همانند امام حسین(ع) جایگاه این افراد را در آن عالم مشخص می کند. افرادی که این نقطه را ببینند چون ما در احوالات عارفان و بزرگان و علما خواندیم که برای مثالً می‌گویند یک پرده‌ای کنار رفت من نوری دیدم دیگر خوابیدم گفتم هرچه باداباد، خدای ما خودمان را به تو سپردیم.

یک روزنه‌ای دیده است و شور و شعف این آدم را دربرگرفته است. به نظر شما اگر پرده‌ها کنار برود و به یک تعداد آدم، جایگاه‌شان در اعلی‌علیین را نشان بدهند. این‌ها در چه حالی‌اند چه اتفاقی می‌افتد؟ قطعاً در آن حالی که ما از آن سخن می‌زنیم نیستند. توصیف نشدنی است.

عاشورا درّ گرانبها و گنج نهان است؛ هم چنان که هر بار به آن مراجعه کنیم گنج تازه و معرفتی ناب از آن می‌توانید استخراج کنید. این بد است که ما مسئله‌ای را صدسال پیش گفتیم تا این مدت هم آن را تکرار می‌کنیم و رهایش هم نمی‌کنیم. عاشورا حیّ و زنده است و جوشش دارد.

* او گفت و گو ضعف فیلمنامه در عرصه تولیدات عاشورایی تا چه اندازه در افت تشکیل در این عرصه مؤثر بوده است؟

اصلاً فیلمنامه تشکیل نشده است. همه عیب می‌گیرند، ما مگر برای عاشورا فیلم ساختیم که عیب می‌گیریم. شما ۵ فیلم خانوادگی خوب برای من مثال بزنید به چهار فیلم برسید پنجمی را باید یک ساعت فکر کنید تا به یادتان بیاید. در حالی‌که ۴۰۰، ۵۰۰ فیلم در این عرصه وجود دارد.

ما اصلاً در رابطه امام حسین(ع) چیزی نساختیم که اکنون در موردش اظهارنظر می‌کنیم؛ آنهایی هم که ساختند اصلاً اجازه انتشار کردن ندادیم. آن سال‌هایی که آقای درویش عمرش را گذاشت، با خوب یا بد بودن تاثییر کاری ندارم، بحثم سر این نیست. اصلاً شما اجازه انتشار کردن ندادید که در موردش اظهارنظر و قضاوت می‌کنید. در رابطه عاشورا اصلاً کار انجام نشده، چون انجام نشده هر اظهارنظری درمورد‌اش اظهارنظر خوبی نیست.

عاشورا بیّن و روشن است؛ ابهامی ندارد

ما در حوزه فرهنگ با قضیه‌ای به نام «راهبرد و استراتژی» بیگانه‌ایم. شما از ۱۰ مدیر سوال کنید افق ۴ ساله شما چیست؟ متنی حضرت آقا تحت گفتن قدم دوم انقلاب اراعه دادند به گفتن یک سند بالادستی که ارگان‌ها و نهادها خودشان را با این سند مهم تنظیم کنند. از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی سوال کنید افق نگاه شما در مسیر اجرایی کردن قدم دوم انقلاب چیست و کجاست؛ احتمالا جواب صریح و شفافی به شما ندهند.

* در نگارش فیلمنامه‌هایی با نوشته محرم، عاشورا و امام حسین(ع) به علت حساس بودن نوشته و از سویی دیگر وجود برخی ابهامات در منبع های تاریخی چطور باید عمل کرد؟ احتمالا راه چاره رفع کردن این شبهات و ابهامات همان ساخت کار خوب و درست و استاندارد خلاقانه باشد تا بتواند پاسخگوی ابهامات نسل تازه باشد؛ نظر شما در این باره چیست؟

اولاً عاشورا بیّن و روشن است ابهام ندارد اگر ابهام دارد به جهت عدم فهمیدن ما است. چون ما فهمیدن نکردیم برای آن ابهام تعریف کردیم. سال‌های سال است که در این سرزمین تعزیه اجرا می‌شود، یکی حسین‌خوان و یکی شمرخوان و یک حاج‌آقایی مصائب حضرت زینب(س) را می‌خواند؛ آیا به این بزرگان بی‌ادبی شده است؟ تا به حال این چنین اتفاقی نیفتاده و مردم از این آیین عزاداری منفعت می‌برند.

فیلمنامه‌نویس می‌تواند درمورد عاشورا، تخیّل کند؟

*یکی از نکاتی که در او گفت و گو فیلمنامه‌نویسی عاشورایی، آیینی و مذهبی نقل است؛ چه مقدار فیلمنامه‌نویس می‌تواند از قوه تخیّل منفعت ببرد؟ چون با ساحتِ معصومین و امکان انتساب مطالب غیرمستند و غیرمستدل به ایشان مواجهیم نویسندگان با محدودیت‌های اصولی روبه رو‌اند؛ چطور می‌توان از وجوه تخیّل، درام، شخصیت‌پردازی و… در خلقِ فیلمنامه‌هایی درمورد این موضوعات منفعت برد؟

ما این همه سوزن به دیگران زدیم یک جوالدوز هم به خودمان بزنیم؛ خارج از آن چارچوب نمی‌شود تخیّل کرد. یعنی من نمی‌توانم هرچیزی را به اسم اقتضائات درام و تخیّل، داخل حیطه کنم. اگر فردی با کاروان حسینی همراه شود تخیّل هم کند باید از جنس کاروان حسینی تخیّل کند نه خارج از آن قاعده؛ اتفاقاً زیاد ارزنده است.

با برخی از مدیران کم‌توان و کم‌شناختی سروکار داریم

* چرا با وجود این همه موضوعات اساسی دچار کارهای ضعیف می‌شویم؟

وجداناً تقصیر کار فیلمسازان و سازندگان آثار نیستند ما با برخی از مدیران کم‌توان، کم‌شناخت و بی‌هنری سروکار داریم. مربوط به امروز هم نیست؛ جز یک تعداد انگشت‌شمار که اهل فرهنگ بودند و فرهنگ را می‌شناختند.

این میز نمی‌گذارد! این میز جسارت را از مدیر گرفته است! می‌گوید من چرا باید داخل حیطه‌ای بشوم که این میز به تزلزل بیفتد، فردا باید به این طرف و آن طرف جواب بعد بدهم. به همین خاطر به همین کارهای دم‌دستی تَن می‌دهد تا خیالش راحت باشد.

از طرفی هم باور دارد من سه یا چهار سال در این جایگاه مدیریتی هستم چرا کاری کنم که منفعت آن را مدیر بعدی ببرد. در این قسمت متولیان فرهنگی ما سازمان‌ها و ارگان‌ها کم هم نیستند که تعداد آنها به بیشتر از ۳۰ ارگان و سازمان می‌رسد؛ اصلاً برای این تعدد و بسیاری است که ناظر بلبشوی فرهنگی هم هستیم.

شما سوال می‌کنید مشکل از کجاست؟ ما در حوزه فرهنگ با قضیه‌ای به نام «راهبرد و استراتژی» بیگانه‌ایم. شما از ۱۰ مدیر سوال کنید افق ۴ ساله شما چیست؟ متنی حضرت آقا تحت گفتن قدم دوم انقلاب اراعه دادند به گفتن یک سند بالادستی که ارگان‌ها و نهادها خودشان را با این سند مهم تنظیم کنند. از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی سوال کنید افق نگاه شما در مسیر اجرایی کردن قدم دوم انقلاب چیست و کجاست؛ احتمالا جواب صریح و شفافی به شما ندهند.

کنار قتلگاه امام حسین(ع) حال عجیبی داشتم

* افراد تعداد بسیاری رابطه خودشان را با امام حسین(ع) شخصی‌سازی کرده‌اند. یکی با خواندن یک کتیبه‌ای، یکی با پچ پچ شعری و گوش دادن نوحه‌ای یا دیدن یک تاثییر نمایشی عمیقی، آقای فرآورده شما چطور با امام حسین این ربط اختصاصی را برقرار می‌کنید؟

من این مسئله را جایی نگفتم. سال ۱۳۵۵، ۱۶ ساله بودم به واسطه‌ شرایطی که فراهم شد به همراه پدر و مادرم به کربلا رفتم. شب عاشورا آن موقع هم همانند الان نبوده است. در دورانی که ما کربلا بودیم من یک جا داشتم و آن داخل قتلگاه امام حسین(ع) می بود.

حال غریبی داشتم و الان آلودگی‌های سال‌های زندگی‌مان اجازه نمی‌دهد حال و احوالات آن موقع را درست گفتن کنم. با خدام حرم امام حسین(ع) رفیق شده بودم و کنار قتلگاه می‌رفتم و می‌نشستم. آنجا جایگاه عجیبی برای من می بود و تا این مدت هم می‌خواهم ارتباطم را برقرار کنم همان‌جا می‌روم و در فکر و ذکرم آنجا می‌نشینم.

انتهای مطلب/