باید نسل تازه را با اتفاق عاشورا آشنا کنیم

مجید اسماعیلی مدیرعامل موزه سینما در ابتدای این نشست او گفت: تصمیم داریم در این نشست به نوشته سینما و ربط آن با اتفاق عاشورا و حضرت سیدالشهدا بپردازیم. امروز در دورانی به سر می‌بریم که فرآیندهای یادگیری به شکل فزاینده‌ای در حال تصویری شدن است. وقتی در این سرزمین امر یادگیری از طریق طبیعت، بزرگان و… اتفاق می‌افتاد اما امروزه بیشتر از ۸۳ درصد از یادگیری از طریق تصاویر دراماتیزه شده و به طور غیرمستقیم اتفاق می‌افتد. در این دوران مشکلاتهای متغیری نیز وجود دارد که ایران نیز همانند هر سرزمین فرد دیگر با آن دچار است.

او گفت: اگر کشوری بخواهد به سمت حل این چنین مشکلاتهایی حرکت کند، ناگریز است تا بر داشته‌های خود تکیه کند. جامعه ایرانی از ظرفیت بزرگ اسلام تشیع منفعت‌مند است و نوشته سید الشهدا می‌تواند عصاره اسلام ناب به شمار رود. فیلم‌های مرتبط با سیدالشهدا با شرایط تعداد بسیاری سختی به سرانجام می‌رسند اما چرخه تشکیل، توزیع و مصرف بی فایده بوده و متاسفانه این چنین آثاری فروش مناسبی را توانایی نمی‌کنند. کشوری که مبانی اعتقادی آن متکی به آموزه‌های سیدالشهدا است متاسفانه تعداد فیلم‌های آن در ربط با این شخصیت بزرگوار به ۱۰ عدد نمی‌رسد. حتی مفاهیمی که سیدالشهدا برای برپایی آن قیام کردند نیز چندان در سینمای ایران مورد پرداخت قرار نگرفته است.

اسماعیلی خاطرنشان کرد: دوستان متولی امر فرهنگ به سریال‌های تلویزیونی اصرار دارند اما به نظر من در این مدیوم نیز اتفاق خاصی به جز چند تاثییر محدود رخ نداده است. فضای دانش آموزی و دانشجویی ثابت می‌کند که نسل تازه از موضوعات مربوط به اهل بیت و تاریخی تهی شده‌ است و برخی خانواده‌ها از این که ربط فرزندانشان با نوشته سیدالشهدا کم‌رنگ شده، زیاد گله‌مند می باشند.

مدیرعامل موزه سینما با گفتن این که در پرداخت حماسه عاشورا خلا بزرگی وجود دارد و به همین علت اتفاق‌هایی به وقوع مدام است، گفتن داشت: باید دید چه کنیم تا مشکلات تولیدات مربوط به امام حسین(ع) به گفتن موضوعی راه‌گشا در ربط با هویت و فطرت انسان، مرتفع شود؟ نوشته مهم حیات امام حسین (ع) عزت‌مندی است و وقتی که ایشان از مدینه خارج خواهد شد، با اهمیت ترین قضیه برای ایشان بی اعتنا نبودن است. اگر از امروز سینمای ایران تا وقتی که این هنر وجود دارد، به نوشته و عصاره این مرد تاریخی بپردازد، می‌تواند هزاران تاثییر به وجود بیاورد.

اسماعیلی خاطرنشان کرد: وقتی که به نوشته عاشورا نزدیک می‌شویم تازه به گستردگی این حوزه پی برده و می‌فهمیم باید به چه عناوین فرد دیگر نیز پرداخته شود. اگر تعریف ما از دین صحیح باشد، آن زمان تعریف ما از سیدالشهدا در حوزه دین نیز درست خواهد می بود.

او همین طور گفت: نمی توان سینما را به سینمای دینی و غیردینی تقسیم کنیم چون سینمای غیردینی یعنی سینمای بد و باید بپذیریم که عاشورا یک روز نیست که همه شده باشد ،عاشورا هر روز اغاز می‌شود و با رفتاری که ما انجام می‌دهیم یک بخشی از آن کامل می‌شود. ما با یک روبه رو تمدنی بزرگی ارتباط داریم که یک طرف آن پروردگار ، انباء و اولیاء می باشند و یک طرف دیگر جریانی است که با آن مخالفت دارد و نقطه اوج این دو تمدن عاشورا است. این که ما امروز به زبان رایج عکس نمی‌توانیم تصویرهای بیشتری را تشکیل کنیم مسئله‌ای است که باید مورد دقت قراردهیم.

اسماعیلی گفتن داشت: مسئله مهم این است که با چه مخاطب، گفتن و رویکری باید به نوشته سیدالشهدا بپردازیم تا نسل‌های امروز که از این نوشته فاصله گرفته‌اند بتوانند آشنایی بیشتری اشکار کنند و بتوانیم از این روبه رو تمدنی عظیمی که در عالم شکل گرفته در سمت درستی قرار بگیریم و آنچه در تاریخ قرار گرفته را به نسل تازه نشان بدهیم.

باید حکمت و اخلاق در جامعه ایرانی جاری شود

داریوش پشتیبانی، نویسنده و کارگردان سینما نیز او گفت: چیزی که داستان حسین بن علی (ع) به ما می گوید ماجرای ظلم ستیزی است، ایستادن در برابر ظلم و ظالم است. با این تعریف هنگامی ماجرای حسین بن علی (ع) را ببینید فهمید می‌شوید که به واسطه همتی که حضرت زینب (س) از بعد اتفاق انجام می‌دهد ، شخصیت به اسطوره و ماجرا به حماسه تبدیل می‌شود چون ما باید آن را در تاریخ نگه داریم.

وی خاطرنشان کرد: من به گفتن کارگردان و نویسنده‌ای که دوست دارم در این عرصه فیلم بسازم قسمت زیاد و جدی آن را از منبر و زبان مداح‌ها یاد گرفتم. خیال‌سازی که در منبرها کردم من را شیفه کرد تا آرام آرام بیایم و از زبان و ادبیات تصویری منفعت گیری کنم و تجربیاتم را با مخاطب به اشتراک بگذارم.

کارگردان «شورعاشقی» در ادامه گفت: از دورانی در تاریخ این سرزمین یک طیف با اندیشه به خصوصی، فکر کردند که باید این اتفاق را تعریف کنند و به خود اجازه می‌دهد تا خود به روایت این اتفاق بپردازد و به همین علت یک سینماگر را برای نقل کردن شکل اراعه مطلب‌های عاشورایی بنا به مصلحت‌هایی تحت سختی قرار خواهند داد درحالیکه باید به هنرمندان مطمعن شود تا آن‌ها بتوانند کار خود را به درستی به عکس بکشند. جامعه می‌داند که چرا باید به سراغ حسین بن علی(ع) برود و نیاز و طلب خود را از این اتفاق طلب کند. باید فکر را به میدان آورد و از کم‌کاری و ادعا در این عرصه پرهیز کرد.

این سینماگر افزود: اتفاق کربلا تنها نبردی بین شخص عمرسعد و حسین بن علی(ع) نیست بلکه نبرد بین بخشش و حرص و طمع و بی وفایی و وفای به عهد است. باید بستری از اندیشه در جامعه شکل بگیرد، سوالاتی تشکیل شود، بحرانی در جامعه افتاده باشد تا روشنفکران و صاحبان اندیشه بتواند به آن جواب بدهد و در جامعه گسترش اشکار کند. در جاهایی ملزوم است گفتمان شکل بگیرد و مفاهیمی از آن بیرون بیاد تا هنرمند را فهمید ساخت فیلمی درمورد آن کند.

سینمای عاشورایی باید گره خورده با سینمای روشنفکری و اجتماعی باشد

سعید الهی تهیه کننده و کارشناس سینما نیز او گفت: در او گفت و گو یادگیری، نوشته انتقال مطلب نقل می‌شود که چطور باید یک مطلب برای اثربخشی بهتر در اختیار مخاطب قرار گیرد؟ ابزاری به نام رسانه این روزها در حوزه سینما تمرکز بیشتری اشکار کرده است. امروزه درحوزه سینما و پلتفرم‌ها، این ابزار تعریف شده و زیاد تاثییر قسمت است. امکان پذیر در آینده ابزار فرد دیگر نیز تعریف شود که سینما و تلویزیون را محدودتر کند و ما باید برای آن آمادگی داشته باشیم.

او همین طور گفت: در حوزه علوم انسانی، وقتی که سخن بگویید از مطلب می‌شود، باید درمورد تعداد بسیاری از موضوعات دیگر نظیر مخاطب، ابزار، لحن و… سخن بگویید شود. درمورد فیلم‌های تاریخی و مذهبی، من این دغدغه را دارم که آیا جامعه سینما باید به مناسک و شعایر بپردازد و اصرار جمهوری اسلامی برای تشکیل این آثار چیست. چرا تعداد این چنین فیلم‌هایی افزایش اشکار نمی‌کند؟ آیا مشکل از ظرفیت نوشته یا بضاعت سینما و سینماگران ایرانی است؟ سینما یک ابزار تکنولوژیکی است و این که بخواهیم مفهوم را از طریق این رسانه انتقال دهیم، کاری زیاد سخت و دشوار محسوب می‌شود. مفاهیمی که در قسمت مهندسی فرهنگی سرزمین تعریف می‌شود، بعضی اوقات برای سینماگران غیرقابل ملموس است.

او همین طور گفت: به گفتن مثال، از بصیرت و معرفت افزایی سخن بگویید می‌شود، در حالی که در بین سینماگران ایرانی تعریف دقیقی از این واژه ها وجود ندارد. ابتدا باید به این سوال جواب دهیم که آیا برای انتقال مفاهیم عاشورایی به جامعه راه درستی را طی می‌کنیم؟ ما در سینما نتیجه نگرفتیم و بعضی اوقات فکر می‌کنم که احتمالا نیاز است تا بر منبع های سنتی خود اصرار داشته باشیم. احتمالا راه را به طور نادرست طی می‌کنیم و مدیران فرهنگی به این فهمیدن نرسیدند که پرداختن به سینمای عاشورایی نیاز به یکسری پیش نیاز دارد که حتما باید مراعات شوند.

این کارشناس سینما گفتن داشت: اگر انقلاب و نظام سیاسی ایران متکی برفرهنگ است به این علت باید سینمای اندیشه ورز ما با مقوله عاشورا گره خورده باشد. اولین صدمه این است که سینمای عاشورا را تفکیک می‌کنیم و آن را تنها اختصاصی به افراد محدودی که دغدغه مند می‌دانیم قرار می دهیم. سینمای عاشورایی باید گره خورده با سینمای آزاد، تجاری، روشنفکری و اجتماعی باشد. همانگونه که شرع عین عقل است و عقل عین شرع، نباید بین این دو نیز تفکیکی صورت گیرد.

الهی یادآور شد: باید در ابتدا نوشته به درستی سنجیده شده و به این سوال جواب داده شود که آیا وقتی که فیلمی دینی ساخته می‌شود، باید سازنده تاثییر فردی مذهبی و قائل به شعایر مذهب شیعه باشد یا خیر؟ مسئولیت جواب به این سوال‌ها برعهده سیاست‌گذاران و مدیران فرهنگی است. قسمت خصوصی علاقه‌مند به تشکیل این آثار نیست و به نظر من دولت باید در عرصه تشکیل آثار استراتژیک اینچنینی وجود فعالی داشته باشد. تشکیل فیلم تاریخی سختی‌های تعداد بسیاری دارد و در جمهوری اسلامی، همه دستگاه‌های اجرایی در این کار ثابت قدم نیستند و فیلمسازان بعضی اوقات نیز برای پیشرفت تشکیل یک فیلم، وابسته به روابط شخصی خود می باشند.

الهی با مطرح این سوال که آیا در یک فیلم ۹۰ دقیقه‌ای می‌توانیم به همه وجوه تاریخی اشاره کنیم، گفتن داشت: باید دید آیا می‌توان سلیقه همه طیف‌ها را در خصوص مسائل مذهبی جلب کرد؟ این قضیه نیاز به پژوهشی گسترده و هنر تعداد بسیاری دارد تا همه نظرات تجمیع شده و باید منبع های تحقیقی و پژوهشی به طور دقیق اشکار شود. از سویی دیگر متاسفانه تعداد بسیاری از فیلمسازان به خودسانسوری روی می‌آورند که این نوشته به آسیبی جدی بدل شده است و علتمی‌شود تا فیلم‌های کاملی ساخته نشود.

«سفیر» اثری بدون تاریخ مصرف است

محمدرضا ورزی، نویسنده و کارگردان سینما نیز او گفت: من همیشه با برخورد مناسبتی با اتفاق عاشورا در سینما و تلویزیون مشکل داشتم و نظر ندارم آثار اینچنینی همانند «شور عاشقی» فقط در ماه محرم اکران شود. اتفاقا باید در فصل مدارس و فعالیت دانشگاه این چنین آثاری نمایش داده شوند تا حمایتبیشتری صورت گیرد همانطور که حمایتآموزش و پرورش علتتکان خوردن گیشه فیلم «ابراهیم خلیل الله» در سال ۸۳ شد.

وی با گفتن این که فیلم‌ها با نوشته عاشورا تاثییر گذار می باشند، افزود: من در دوران نوجوانی بعد از تماشای فیلم «سفیر»، نمایشنامه‌ای برای حضرت مسلم نوشتم و از موسیقی آن فیلم برای اجرای نمایشنامه منفعت گیری کردم. به نظر من فیلم «سفیر» اثری بدون تاریخ مصرف است.

ورزی با گفتن این که موسیقی در آثار عاشورایی دارای نقش زیاد بسیاری است، در ادامه گفت:  متاسفانه زیاد تر به جستوجو قصه عاشورا بودیم و کمتر در مسیر دست یافتن و گفتن کردن اهداف عاشورایی حرکت کردیم. یکی از ویژگی‌های مجموعه «مختارنامه» این می بود که به شدت به جستوجو ارسال مطلب‌های این اتفاق می بود و مخاطب منفعت‌برداری به روزی هم از مفاهیم دریافتی و مطابق شرایط روزمره جامعه انجام می‌داد. مجموعه «ولایت عشق» نیز دارای کارکردی شبیه می بود. نباید اتفاق عاشورا را تنها به لحاظ تاریخی در سینما بازدید کرد بلکه باید تبیین دقیقی از محتوای این اتفاق صورت بگیرد.

وی یادآور شد: فیلمساز باید در این زمنیه دغدغه‌مند باشد اما این قضیه نیز کافی نیست و باید برنامه‌ریزی‌های پیرامونی در جهت خلق پروپاگاندا و تبلیغات صورت بگیرد؛ کاری که برای فیلم «محمد»(ص) تاثییر مجید مجیدی رقم خورد و همه بیلبوردهای شهری دچار این فیلم شدند. مهم‌تر از فرآیند تشکیل این چنین فیلم‌هایی، او گفت و گو تبلیغات برای جذب مخاطب است.

ورزی این چنین گفتن داشت: در حاشیه اتفاق عاشورا اتفاقاتی رخ داده است که اهمیت آن کمتر از اتفاق مهم نیست. باید حوالی حادثه عاشورا نیز تحقیق شود و داستان‌های جانبی آن نیز مورد دقت قرار بگیرد چون لایه‌های نادیده‌ای تا این مدت هم بین صفحات تاریخ اسلام وجود دارد.

باید از ساحت اسطوره به ساحت عقلانیت حرکت کنیم

در ادامه این نشست مسعود سخاوت دوست، آهنگساز فیلم‌های شور عاشقی و هیهات نیز او گفت: باید در ابتدا ببینیم که در چه دورانی زیست می‌کنیم. در دوره جاری تعداد بسیاری از وقایع واررونه شده و استحاله یافته‌اند. باید به جستوجو بازآفریدن قیمت‌ها باشیم و یکی از قیمت‌ها مربوط به اتفاق عاشورا است. در دوران تازه و با ظهور سوال‌های متفاوت با بحران قیمت گذاری صحیح و استدلال رو به رو هستیم. جامعه ایرانی یک جامعه اسطوره‌ای است. اساطیر ایران تحول شکل و هویت داده‌اند و در دوران جاری، باز هم ناظر تغییرات مجدد در قیمت‌ها هستیم. برای مثال، شخصیت‌ها به سوپرمن و اسپایدرمن تحول اشکار کرده‌اند و کودکان دیگر نمی‌خواهند تا شمایل خود را تبدیل به همانند خوان تکیه‌ها کنند. اگر نتوانیم ساحت اسطوره‌ای را به سمت ساحت عقلانی سازماندهی کنیم به زودی ناظر عدم پذیرفتن از نسل جوان خواهیم می بود و این کار در ادامه به نابودی نوشته منجر خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: امروزه در مساجد و تکیه‌ها افرادی وجود اشکار می‌کنند که میانگین سنی آن‌ها بالای شصت سال است چون این تحول رویه خود را به شکل فرد دیگر در ساحت اسطوره‌ای تازه مشخص می کند. ما از ساحت اسطوره به ساحت عقلانیت حرکت نکردیم.

سخاوت دوست با گفتن این که امروز قیمت‌ها برای فرزندان تحول کرده است، گفتن داشت: «باز این چه شورش است» عکس من از امام حسین (ع) است اما برای فرزندان که عکس عزاداری به شکل فرد دیگر نشان داده شده قابل قیاس با قبل نیست.

وی در ادامه او گفت: در قبل تنها روایت از طریق دو کانال تلویزیونی و منبر منتقل می‌شد اما امروز دیگر اینگونه نیست و روایت‌های مختلفی از مدیوم‌های گوناگون به مخاطبان منتقل می‌شود و هر مدیا می‌تواند روایت جدیدی را اراعه کند.

این آهنگساز خاطرنشان کرد: اگر دقت کرده باشید فیلم «روز اتفاق» تنها با گفتن یک پاراگراف از اتفاق عاشورا موفق می‌شود مخاطبان خود را تحت تاثییر قرار دهد. در این فیلم ما با سیر سلوک یک انسان باورپذیر و عاشق رو به رو هستیم که به دیگران پشتیبانی می‌کند و دارای شک شده است. در این فیلم نمود‌های گوناگون و دیالوگ‌هایی وجود دارد که هر کدام همین الان قابلیت تفسیر دارد. به نظرم زیبایی شناسی عاشورا نجات دهنده سینمای امروز است. اتفاق عاشورا در اندیشه مردم شکل خاصی اشکار کرده و می‌تواند نمود‌های عقلانی اشکار کند و نمود‌های فلسفی آن نمایان شود و با فرم و گفتن امروزی گفتن شود. حقیقت این است که جوان امروز از این که درمورد اتفاق عاشورا همه چیز را می‌داند باید با یک مبهم روبرو شود چون حقیقت به هیچ گفتن برملا نیست و هیچ فردی مالک حقیقت نیست و یک سری ابهامات در هر اتفاق تاریخی می‌تواند وجود داشته باشد.

با یک جریان منظم سینمای عاشورایی به سرانجام می‌رسد

هادی مقدم دوست، نویسنده و کارگردان سینما نیز او گفت: بی انضباطی در پژوهش علتمی‌شود تا فعالیت‌های صورت گرفته در این عرصه به نتیجه ملزوم دست اشکار نکند. به نظرم نوعی هجمه و دستپاچگی در این عرصه وجود دارد که کار را دشوار می‌کند. باید در نظر داشت که با یک جریان منظم ، سینمای عاشورایی به سرانجام می‌رسد. اگر کاستی‌ها و مانع ها حاضر در روندی منظم شناسایی می‌شدند، سیاست گذار، سینماگر و مخاطب سود خود را از این نوشته دریافت می‌کردند.

وی با گفتن این که متاسفانه درحال حاضر شرایط به طوری است که می‌خواهند تقصیرها را به گردن یکدیگر بیاندازند، گفتن داشت: درحالیکه تسهیل این نوشته به یک پژوهش جدی نیاز دارد اما بیشتر از هر چیز به جستوجو شناسایی سهم تقصیر در یکدیگر هستیم. بع نظرم بهتر است مسائل باید با صراحت نقل شوند و باید در این باره نیز دقت جدی صورت بگیرد.

مقدم دوست با گفتن این که حوزه شناخت زبان به طور جدی قابل مطالعه است، او گفت: زبان از لفظ و معنی راه اندازی شده و دارای آداب مخصوص به خود است و کارکرد شخصی که با زبان کار می‌کند، زیاد قابل احتیاط است. در سینما واژگان و قالب زبان به شکلی دیگر رقم می‌خورد و پرداختن به این نوشته زیاد راه‌گشا خواهد می بود. باید درمورد معضلات و مشکلات سخن حرف های شود و مصائب حاضر با صراحت مورد دقت قرار بگیرند. تامل بر روی موضوعات زبانی علتمی‌شود تا شبهات و غفلت‌ها در کانون توجهات باشند.

نقطه اغاز هنرمند باید تسلط بر تاریخ دین باشد

حسن جلایر تهیه کننده « سفیر» با گفتن این که همه می‌دانیم تا وقتی که عقب نشینی کنیم، دشمن هجوم می‌آورد، نیز او گفت: در سرزمین ما هیچ زمان هیچ چیز در جای خود قرار نداشته است و هر فردی اندیشه‌ای داشته در تنهایی خود کاری را صورت داده است. علمای ما یک حُسن بزرگ دارند، آن‌ها معمایی را مطرح می‌کنند و کتاب‌های بسیاری را در جواب به این معما به رشته تحریر درمی‌آورند. باید بازدید شود که ما پیرو چه افرادی هستیم؟ اگر ما خود را مسلمان شیعه می‌دانیم باید تلاش کنیم تا به این چنین جایگاهی نیز دست اشکار کنیم. اگر این اتفاق رخ دهد، فرهنگ ما صورتی مطلوب به خود خواهد گرفت.

او همین طور گفت: مسئولین وابسته باید از فرهنگ دینی و حقیقت عاشورا کاملا آگاهی داشته باشد تا بتواند نوشته را پرورش دهد. هنر از مفهوم والایی برخوردار است و تنها در قالب آن است که می‌توان انسانی را شکل داد و ساخت. امام حسین(ع) فردی ظلم ستیز بودند و یک هنرمند باید نقطه اغاز خود را تسلط بر تاریخ دین قرار دهد.

جلایر گفتن داشت: باید دید ما به گفتن مسلمان تا چه اندازه از دین و فرهنگ تشیع آگاهی داریم و به زعم من افرادی که تصمیم انجام کار فرهنگی دارند، باید با لیاقت این مقام نیز باشند.

انتهای مطلب/