به گزارش گروه فرهنگی مهتاب من از تنسیم؛ نشست نقد و بازدید فیلم مستند سینمایی  «ساموئل خاچیکیان: یک گفتگو» شامگاه سه‌شنبه ۱۷ مهر با وجود کارگردان فیلم امید نجوان، ادوین خاچیکیان و منتقد مهمان هوشنگ گلمکانی، جمعی از هنرمندان سینما و اهالی رسانه  توسط گروه سینمایی هنر و توانایی در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد.

در ابتدای این نشست امید نجوان در رابطه روال ساخت فیلم او گفت: این مصاحبه و گفتگوی که در فیلم می‌بینید  سال ۷۷ انجام شد و در حقیقت همان‌گونه که در خود فیلم نیز اشاره می‌شود قرار می بود این گفتگو در قالب یک پرونده در رابطه روشهای گوناگون کارگردانی در سینمای ایران  انجام شود و یک فهرست ۱۰ نفره می بود و گفتگو‌های سه نفر از آن فهرست را من انجام دادم که یکی زنده‌یاد خاچیکیان می بود، فرد دیگر زنده‌یاد پوراحمد و نفر سوم هم ابوالفضل جلیلی، سپس از آن سال‌ها گذشت و من کاملاً این گفتگو و نوار کاستش را فراموش کرده بودم تا این که در یکی از دوره‌های جشنواره سینما حقیقت فیلم «هیچکاک تروفو» را دیدم و برایم زیاد دلنشین می بود که یک فیلم بر پایه صدای باقیمانده از یک گفتگو ساخته شده است و چون آقای خاچیکیان را نیز همیشه در سینمای ایران به‌گفتن آلفرد هیچکاک سینمای ایران می‌شناختند یک دفعه این در ذهن من جرقه زد  که این گفتگو می‌تواند عاملی برای ساخت یک فیلم شود

او همین طور گفت: قسمت‌هایی که شما در این فیلم می‌بینید سپس از سال‌ها و درگذشت زنده‌یاد خاچیکیان اولین‌بار است که انتشار می‌شود و اولین‌بار است که این اطلاعات از زبان ایشان به مخاطب منتقل می‌شود در اواسط کار می‌دیدم که ملزوم است دوستانی که به‌خصوص در عرصه تاریخ سینمای ایران فعالیت کرده‌اند همراه شوند و در فیلم این توضیحات را بدهند که اساساً  خاچیکیان چه جایگاهی در تاریخ سینمای ما داشته است

 امید نجوان در رابطه بازخوردهایی که تا بحال درمورد فیلم  وجود داشته او گفت: عکس العمل‌ها زیاد خوب می بود و همه نظر مثبت و زیاد خوبی نسبت به فیلم داشتند من همه تلاش خودم را کردم که از این مصاحبه یک فیلم در بیاورم تا در تاریخ بماند.

هوشنگ گلمکانی روزنامه‌نگار، نویسنده و منتقد سینما نیز طی سخنانی با اشاره به  کیفیت فیلم ساموئل خاچیکیان یک گفتگو  پافشاری کرد: این فیلم اگر برای نسل جوان و نسلی که آن دوره نبودند یک‌جور نگاهی به تاریخ است برای من و  افراد تعداد بسیاری  نوعی تجدید خاطره است با دورانی که این فیلم‌ها را در سینما می‌دیدیم

 او همین طور گفت: خاچیکیان اولین فیلمساز تاریخ‌ساز سینمای ایران بوده است یقیناً  افرادی همانند مرحوم کوشان نیز به نحوی پایه‌گذار بودند حتی زیاد تر از آن سپنتا ولی آنها افرادی بودند که به‌صورت دوره‌ای کارهایی انجام دادند و سپس رها کردند؛ اما خاچیکیان در واقع چیزهایی به‌گفتن فرم سینمایی را در آن دوره جدی کرد. کاری که خاچیکیان کرد کار زیاد بزرگی می بود بخصوص در دورانی که در سینمای ایران همه چیز به تعبیری در مرحله جنینی می بود

   وی با اشاره به این که خاچیکیان در آن زمان به هیچکاک ایران معروف می بود افزود: سبک سینمای خاچیکیان از سینمای اکسپرسیونیستی آلمان آمد و سپس داخل فیلم نوآر شد و سپس تبلورش در فیلم‌های هیچکاک دیده شد و عموم مردم زیاد تر این تکه داستان را می‌شناختند به همین علت  خاچیکیان نیز با همین گفتن معروف شد.

گلمکانی  با  اشاره به این که فیلم امید نجوان می‌توانست تدوین بهتری داشته باشد افزود: در این مستند به اهمیت نور، قاب‌بندی و این‌گونه عناصر در فیلم‌های خاچیکیان اشاره شده اما  یک مسئله‌ای که حرف های نشده است این است که یکی از عناصر زیاد مهم برای خاچیکیان، ریتم در صحنه‌های اکشن می بود. خاچیکیان ریتم تند را زیاد دوست داشت و کاری که از نظر فنی می‌کرد این می بود که فیلم‌ها را به‌جای ۲۴ فریم در ثانیه به‌صورت ۲۲ فریم در ثانیه  فیلم‌برداری می‌کرد و  اگر در همین مستند به صحنه‌های اکشن فیلم‌های خاچیکیان دقت کنید می‌بینید یک مقدار تندتر از حد معمول است و این ترفند ۲۲ فریم در ثانیه از ابتکارهای خاچیکیان می بود که دور از انتظار می‌دانم کس فرد دیگر این کار را کرده باشد. احتمالا امروز به نظر بیاید که این شدت زیاد مصنوعی است؛ اما او با یک مقصد زیبایی‌شناسانه و در جهت تأثیر بر مخاطب این کار را کرد.

  او همین طور گفت: من هنگامی این مستند و آن فیلم هیچکاک تروفو را دیدم زیاد حسرت خوردم که چرا طی این چهل و اندی سالی که کار مطبوعاتی می‌کردیم و این‌همه مصاحبه انجام دادیم نوارهای مصاحبه‌ها را نگه نداشتیم یقیناً تعدادی حاضر است؛ اما اگر همه این نوارها می‌ماند متریال زیاد خوبی می بود حال نه برای فیلم‌های بلند این‌چنینی اما می‌شد از آنها منفعت گیری‌های بسیاری کرد.

گلمکانی دررابطه‌با چالش‌هایی که  ساموئل خاچیکیان  در دوران فعالیت خود داشت گف: من پیش از انقلاب با او مصاحبه‌ای انجام دادم و فهمید شدم که او هم چنان اجاره‌نشین است و زیاد شگفتی کردم که کارگردانی بااین‌همه اهمیت و پیروزی و آن زیاد جمعیتی که جلوی سینماهای نمایش‌دهنده فیلم‌هایش صف می‌کشیدند هم چنان اجاره‌نشین باشد و این سوال را نیز از او سوال کردم؛ اما دقیقاً یادم نیست که چه او گفت؛ اما یادم است که جوابش زیاد معصومانه می بود. ساموئل خاچیکیان فردی می بود که به‌کلمه امروزی خودش را نمی‌فروخت هرچند که آرمان سیاسی نداشت؛ اما بر پایه آن جنبه اخلاقی وجودش دوست نداشت بر خلاف آنچه که به آن معتقد است عمل کند و این خصلت آقای خاچیکیان علتشد که به‌گفتن یکی از محبوب‌ترین و با اهمیت ترین کارگردانان سینمای ایران از حداقل‌های امکانات رفاهی کارگردانی در این سطح محروم باشد.

 او همین طور گفت: احتمالا خاچیکیان بلد نبوده است از پیروزی‌هایشان منفعت گیری اقتصادی کنند او یک حالت معصومانه‌ای داشت، گویی با کودکی روبرو هستید که کار جالبی انجام می‌دهد اما احتمالا حتی خودش نیز اهمیت کاری که انجام می‌دهد را نمی‌داند ازاین‌جهت حرکت او را معصومانه می‌دانم.

 گلمکانی افزود:  سینمای ایران در سال‌های بسیاری دچار کلیشه‌ها شد؛ برای مثالً آن اغاز بعد از دوره دوم فیلم‌سازی در ایران ملودرام‌های اخلاقی و خانوادگی کلیشه قالب سینمای ایران می بود و اینجا خاچیکیان می‌آید و تکانی به این  سینما  می‌دهد و سپس از آن دوره گنج قارون فرامی‌رسد و فیلم‌ها زیاد تر به آن سمت می‌روال تا وقتی که موج نو به وجود می‌آید. می‌توان او گفت که دوره پیروزی خاچیکیان حدوداً کمتر از ۱۵ سال می بود. خاچیکیان زیاد تر به جستوجو دلش می‌رفت. خاچیکیان اهل مبارزه صنفی نبوده است و این از همان خصلت ملایم و شاعرانه‌اش می‌آمد؛ به این علت زیاد چیزها به او تحمیل شد و به‌نوعی صحنه را خالی کرد.

 او همین طور گفت: این مستند زیاد همانند خود خاچیکیان است و با شخصیت ایشان تناسب دارد.  از امید نجوان سپاس می‌کنم که این فیلم را ساخت یقیناً نام خاچیکیان مدام و در همه این سال‌ها بوده و نمی‌توانیم بگوییم که احیا شده است؛ ولی این مستند علتشد که مجدد یادآوری شود و جدی‌تر به آن نگاه کنیم.

ادوین خاچیکیان فرزند  ساموئل خاچیکیان و کارگردان سینما نیز او گفت: ضمانت حرفه‌ای و عشقی که پدرم به سینما داشت علتشد که به دیگر امتیازاتی که می‌توانست از این حرفه به دست بیاورد که حق مسلمش هم می بود توجهی نکند مگر در سال‌ها و دهه پایانی عمرش احتمالا در آن زمان می بود که فهمید آن شد.

وی با اشاره به رفتارهای نادرستی که با مرحوم ساموئل خاچیکیان شده است  در ادامه گفت: به‌گفتن‌مثال در فیلم نعره طوفان قسمت‌های که فردین آواز می‌خواند به خاچیکیان  تحمیل شد؛ اما او نپذیرفت و حتی پدرم خانه‌ای که در قرارداد به‌گفتن دستمزدش  می بود را برگرداند و از حقش گذشت و یا مافیای آن زمان سینما در  زمان اکران  فیلم قصه شب یلدا به‌جای بلیط‌های قصه شب یلدا بلیط‌های فیلم فرد دیگر را پاره می‌کردند؛ یعنی سالن پر از جمعیت می بود؛ ولی آماری که داده می‌شد این می بود که فردی برای دیدن فیلم نیامده و در نهایت سر یک هفته فیلم را پایین کشیدند و از همان زمان آن سراشیبی امتیازات اقتصادی که یک فیلم سینمایی و وجود موفق در این حرفه می‌تواند در برداشته باشد به شکل معکوسی در روال فیلمسازی پدر تأثیر می‌گذارد و در فیلم‌های فرد دیگر که بعد از آن ساخت نیز که مشکلات فرد دیگر برایش پیش می‌آوردند.

 او همین طور گفت:  اما پدرم دوستانی که در این حرفه با او روبه رو بودند را از صمیم قلب دوست داشت و هر کاری از دستش بر می‌آمد برایشان انجام می‌داد. عقاب‌ها را نیز برای برادران مزینانی که به قول خودش می‌او گفت بچه‌های خودم می باشند و خودم بزرگشان کردم ساخت؛ اما از آن فیلم هیچ عایدی نصیب خاچیکیان نشد به جز آن اقبال عمومی و اظهار لطف‌هایی که از سمت مردم فقطً انجام می‌شد. این تنها دستاورد پدرم از آن فیلم می بود که پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است

ادوین خاچیکیان در ادامه گفت: به نظر من به‌گفتن پسرش، خاچیکیان تک‌ستاره و تنها فیلمسازی می بود که بنای این موج نو را ۱۵ و حتی ۲۰ سال پیش‌تر در سینمای ایران نهاد و تغییرات و تحولی در سینمای آن زمان تشکیل کرد که عرصه‌ساز سینمای موج نویی می بود که الان احتمالا ما به جایی رسیده‌ایم که فیلم‌های فوق الاده داریم و او به‌تنهایی این کار را کرد و مفهوم فیلم‌سازی و مفهوم کارگردانی را بنا نهاد.

  نظام‌الدین کیایی صدابردار پیش‌کسوت سینمای ایران و از دوستان نزدیک ساموئل خاچیکیان نیز او گفت:

 خاچیکیان اصلاً در پی مادیات نبوده است. ما در فستیوال‌های دنیا جایی نداشتیم  و  جز خاچیکیان فیلم‌سازی نداشتیم که  بشود فیلمش را یک خارجی ببیند و خوشش بیاید. من بیست سال از خاچیکیان کوچک‌تر بودم؛  اما خاچیکیان با من رفتاری متقابل صمیمانه و دوستانه داشت. او شخصیت والایی داشت و در این دنیا برای هیچ‌چیزی جز انسانیت قیمت قائل نبوده است. او می‌او گفت من هر چه مقدار مشهورتر می‌شوم خودم را زیاد تر اشکار می‌کنم و می‌بینم که من در روبه رو عظمت سینما و عظمت هنر زیاد کوچک هستم.

طهماسب  صلح‌جو منتقد سینما نیز او گفت: روبه رو من با مستندی که امید نجوان ساخته زیاد شخصی است. من در خاطرات دوران کودکی خودم یک ساموئل خاچیکیان داشتم که او را هیچ‌زمان ندیده بودم او زیاد مشهور و نامش اعتبار یک فیلم می بود. درحالی‌که فیلم‌های دیگر را به اعتبار و نام بازیگرانش می‌شناختند؛ اما فیلم‌های خاچیکیان را به نام خودش.

 او همین طور گفت: بعدها با سپس فرد دیگر از شخصیت و کاراکتر هنری و سینمایی خاچیکیان آشنا شدم و این دوره دوم کاری او می بود که چندان با دور اول که به دوران کودکی من برمی‌گشت قابل‌قیاس نبوده است؛ یعنی جریان سینمای ایران و مسیری که طی کرد خودبه‌خود مسیر فیلم‌سازیِ خاچیکیان را نیز تحول داد . هنگامی به تاریخ سینمای ایران نگاه می‌کنیم می‌بینیم وقتی که فیلم‌های جنایی خاچیکیان نقل می بود و مردم استقبال می‌کردند زیاد از فیلمسازهای دیگر هم جنایی ساز شده بودند و تعداد بسیاری از فیلمسازان زیر آن موجی که سینمای خاچیکیان تشکیل کرده می بود فیلم ساختند؛ ولی هیچ‌کدام فیلم‌ساز موفقی نشدند و هیچ‌کدام از فیلم‌هایشان به گرد فیلم‌های خاچیکیان نمی‌رسید.

 امیر قادری منتقد سینما نیز او گفت: از مستند امید نجوان گرامی زیاد لذت بردم و معتقدم که تدوین فیلم هم کافی می بود از امید نجوان سپاس می‌کنم و واقعاً به‌گفتن یک مستند اصلاً خسته نشدیم و زیاد هم آموختیم.

علی علایی روزنامه‌نگار و منتقد سینما نیز او گفت: من در میانه تماشای این مستند اصلاً نفهمیدم که زمان چطور گذشت؛ یعنی فیلم آن‌قدر روان می بود به‌خصوص که من عادت دارم مدام به تایم نگاه می‌کنم؛ اما در این فیلم اصلاً به زمان نگاه نکردم که چه مقدار قبل است.

 او همین طور گفت: من هر زمان که راجع به سینما سخن بگویید می‌کنم نام دو نفر را حتماً می‌آورم که یکی از آنها ساموئل خاچیکیان می بود؛ چون یک دینی حس می‌کنم نه‌تنها خودم بلکه اساساً سینمای ایران به خاچیکیان این دین را دارد و روی صندلی هر سینمایی از دیروز تا امروز بنشینیم باید دینمان را به ساموئل خاچیکیان حس کنیم.  من همه‌جا می‌گویم که ساموئل خاچیکیان اعتبار و آبروی گفتن کارگردانی در سینمای ایران می بود و ما حرفه کارگردانی را نمی‌توانیم غیر از ساموئل خاچیکیان در آن دوره تعریف کنیم. تعداد بسیاری از اسم‌هایی که ما در سینمای ایران می‌شناسیم عقبه‌ای در سینمای آقای خاچیکیان دارد.

انتهای مطلب/