به گزارش خبرنگار فرهنگی مهتاب من از تنسیم، «بچه زرنگ» قبل از موشک‌ها به اسرائیل رسید؛ خبری که حکایت از پیروزی یک انیمیشن ایرانی در اکران و جذب مخاطب حتی از طرف متخاصم دارد. کارشناسان اعتقاد دارند اکران این انیمیشن ایرانی در سرزمین‌های اشغالی و فروش بیشتر از ۱۵ میلیون دلاری آن مثالای از ظرفیت‌های ایران در قوت و نفوذ فرهنگی است.

کاراکترسازی فرهنگی در ایران مدام به گفتن یک چالش در صنایع فرهنگی به شمار می‌آید. در حالی که حلقه‌های مردمی تلاش دارند تا در قسمت‌های گوناگون صنایع فرهنگی ناظر بر فرهنگ ایرانی اسلامی فعالیت کنند، خلأ کاراکتر گاه ادامه کار آنها را با مشکل روبه رو کرده است.

از «دارا و سارا» تا «بچه زرنگ»؛ انیمیشن ایران در ۱۰ سال قبل چه تغییری کرده است؟

طی دهه‌های قبل کوششهایی در راستای کمرنگ‌تر کردن این خلأ برداشته شده است؛ کوششهایی که گاه به علت نادیده گرفتن معادلات امر، به بن‌بست رسید. همانند تولد «دارا و سارا» در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که بدون پیش‌عرصه رسانه‌ای متولد شدند و بدون این که بتوانند حضوری موفق در دیگر حلقه‌های صنایع فرهنگی داشته باشند، به تاریخ سپرده شدند. در این بین، بودند و می باشند کارهایی که با در نظر گرفتن ازمایش ها تلخ، تلاش کرده‌اند قاعده بازی را درست اجرا کنند. موفق‌ترین چهره در این حوزه مجموعه «کلاه قرمزی» است که دهه ۷۰ در تلوزیون متولد شد و هنگامی در پرده سینما درخشید، به یک نوستالژی تبدیل شد و با گذشت بیشتر از سه دهه، هم چنان در حافظه تاریخی ایرانی‌ها باقی مانده است.

در یک دهه قبل صنعت انیمیشن ایران تلاش کرده با در نظر گرفتن ظرفیت‌های این قسمت، حرفه‌ای‌تر داخل میدان شود. تولیدات ایران در این زمان توانست گاه اکران بین‌المللی داشته باشد و گاه در جشنواره‌های سینمایی، بدرخشد و مورد تشکر قرار گیرد.

۱۰ انیمیشن برتر سرزمین در ۱۰ سال قبل

حالت انیمیشن‌های ایرانی در یک دهه قبل مشخص می کند که این صنعت در صورت مراعات قاعده بازی می‌تواند به جایگاهی که با لیاقت آن است، دست یابد. صنعت پویانمایی ایران در زیست نو خود که از سال ۱۳۹۰ اغاز شده، به شدت رشد کرده است. به‌طوری‌که فیلم‌های سینمایی پویانمایی در سال‌های تازه مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته‌اند. این چنین در کنار کسب جوایز بین‌المللی پویانمایی‌های ایرانی توانسته‌اند در بازارهایی همانند روسیه و لبنان به فروش بین‌المللی دست یابند. به طوری که «بنیامین» جایزه بهترین کاراکتر را از جشنواره کووتو کسب کرد و «لوپتو» به گفتن بهترین پویانمایی جشنواره احمدآباد هند معارفه شد. از نظر دیگر، مقدار فروش بین‌المللی این محصولات نیز قابل تأمل است؛ به طوری که بر پایه داده‌های انتشار شده، «پسر دلفینی» توانست ۱.۷ میلیون دلار و «فیلشاه» ۵۰۰ هزار دلار به فروش برسد.

در داخل نیز طی یک دهه قبل ما ناظر تحول ذائقه ایرانی‌ها و استقبال از انیمیشن‌ها در گیشه هستیم؛ به طوری که در سال ۱۴۰۲، انیمیشن «بچه زرنگ» در جایگاه سومین فیلم پرفروش سینمای ایران ایستاده است. این چنین «پسر دلفینی» با ۲۳.۶۰ میلیارد تومان، «لوپتو» با ۲۱.۳۰ میلیارد تومان، «مسافری از گانورا» با ۱۴ میلیارد تومان و «فیلشاه» با ۷.۹۰ میلیارد تومان در جایگاه بعدی مقدار فروش در گیشه قرار دارند.

راه درستی که «ببعی قهرمان» پیمود

با این حال برخی از فعالان حوزه فرهنگ اعتقاد دارند این پیروزی‌ها ملزوم است، اما کافی نیست. اکران «ببعی قهرمان» در روزهای تازه و استقبال از این انیمیشن مجدد او گفت و گو بر سر لزوم ورود حرفه‌ای به عرصه صنایع فرهنگی را داغ کرده است. برخی از کارشناسان اعتقاد دارند «ببعی قهرمان» توانسته با در نظر گرفتن اصول کار، موفق عمل کند و شخصیت خود را در ذهن کودکان و نوجوانان مانا کند. دست اندرکاران این مجموعه ابتدا به ساخت سریال و پخش آن از رسانه ملی عمل کردند. این کار به محبوب شدن این کاراکتر در بین مخاطبانش انجامید و اکنون تشکیل سینمایی از این کار، تبدیل ماندگاری آن خواهد شد. این دسته از کارشناسان بر این باورند که برای جلوگیری از مرگ زودهنگام شخصیت‌های انیمیشن‌های ایرانی که توانسته‌اند در سال‌های تازه در سینما بدرخشند، نیازمند تکمیل دیگر حلقه‌های صنایع فرهنگی هستیم.

محمد سرشار، نویسنده و فعال فرهنگی، در این‌باره نوشت: این مسیر درست به جز داشتن حافظه تاریخی، به پدری هم نیاز دارد. برای مثالً اگر صدا و سیما هزینه تشکیل سریال‌های مقتبس از فیلم‌های شاهزاده روم، فیلشاه، لوپتو و بچه زرنگ را به استودیوهای خصوصی سازنده آنها می‌پرداخت، اکنون شخصیت‌های پویانمایی ایرانی ماندگارتری داشتیم.

بازآفرینی کاراکترهای این تولیدات، از دیگر چالش‌های نقل در حوزه صنایع فرهنگی است. قوانین دست و پا گیر و هزینه‌های نجومی، جهت شده تا تولیدکنندگان در دیگر حلقه‌های صنایع فرهنگی از جمله نوشت‌افزار، اسباب‌بازی و … قید به کارگیری آنها را در این چرخه‌ها بزنند.

«دارا و سارا» ۲۰۰ میلیون، «باب اسفنجی» رایگان!

محمد یقینی، مدیرعامل مجمع ایران‌نوشت، در این‌باره به تسنیم او گفت: منفعت گیری از کاراکترهای تلویزیونی نیز دردسرهای خاص خود را دارد. اگر هم تولیدکننده بخواهد از این مطرح‌‌ها و کاراکترها منفعت گیری کند، باید پول بپردازد و هزینه کند. تولیدکننده‌ای بابت هر مطرح دارا و سارا نزدیک ۱۰۰ میلیون یا ۲۰۰ میلیون به کانون پرورش فکری پرداخت می‌کرد. سپس از آن،‌ سیاساکتی آمد، می‌انها گفتند برای منفعت گیری از آن هم باید هزینه پرداخت کنید. الآن هم اگر پولی نخواهند، تولیدکننده مردد است که از این مطرح منفعت گیری کند یا نه. می‌ترسد که همراه شوند و کالاهایش را به همین بهانه جمع کنند. اما در روبه رو مطرح‌های والت دیزنی در دسترس است، مطرح‌های قشنگ، خوش آب و رنگ و یقیناً رایگان.

به حرف های او؛ ما می‌توانستیم به جای خرج‌های اضافه،‌ مطرح‌ها را به طور رایگان به همراه تسهیلاتی در اختیار چند تولیدکننده بازار قرار دهیم و از آنها بخواهیم که تشکیل کنند. آنها هم قبول می‌کردند. کار باید از مسیر کار فرهنگی حرکت کند. با زور و اجبار به نتیجه نمی‌رسد. برای مثالً آمدند باربی را با زور از بازار جمع کردند و به جای آن، دارا و سارا را معارفه کردند. چند تولیدکننده اغاز به تشکیل کار با مطرح دارا و سارا کردند. از پنج نفری که با این مطرح کار تشکیل می‌کردند، چهار نفرشان به طور سنگین ورشکست شدند. در سال ۸۳، آن تولیدکننده‌ای که تخته دارا و سارا را می‌زد، هشت میلیارد تومان کم آورد؛ هشت میلیارد تومان الآن هم پول مقداری نیست. اکنون ببینید آن موقع چه مقدار می بود. اکنون این تولیدکننده فردی می بود که زمان سر خاراندن نداشت. می‌خواهم بگویم نتیجه کاری که فرهنگ‌سازی نشده باشد و به اجبار صورت بگیرد، این می‌شود.

جوان‌مرگی کاراکترهای ایرانی

بازارسازی فرهنگی از دو منظر حائز اهمیت است؛ بُعد اقتصادی و بُعد فرهنگی. کشورهای فعال در این عرصه، هرساله سود سرشاری را راهی کشورهای خود می‌کنند و از نظر دیگر، اذهان مخاطبان دیگر کشورها را نیز در دست می‌گیرند. بنا بر تحقیقات انجام‌شده، وزارتخانه‌ای با گفتن وزارتخانه انیمیشن و کمیک در ژاپن فعال است و سود حاصل از فروش این محصولات به‌صورت سالیانه بیشتر از فروش نفت ایران تخمین زده می‌شود.

آمریکا از دیگر کشورهای فعال در حوزه بازارسازی فرهنگی است که با خلق یک کاراکتر، محصولات مرتبط با آن را نیز به‌صورت گسترده در دسترس مخاطبان خود قرار می‌دهد، از جمله انیمیشن‌های محبوبی که بر این مبنا خلق شده است و به گمان زیادً شما دست‌کم چندبار محصولات مرتبط با آن را در اتاق فرزندانتان دیده‌اید، باب‌اسفنجی است؛ انیمیشنی که حرف های می‌شود محصولات آن در یک سال هشت میلیارد دلار فروش داشته است؛ معادل اندوخته‌ای که می‌تواند اقتصاد کشوری همانند یونان را از ورشکستگی نجات دهد.

در حالی که برخی از شرکت‌های انیمیشن‌سازی خارجی ۷۰ سال یک کاراکتر را بازآفرینی می‌کنند، نبوده است پیوست رسانه‌ای و فرهنگی در ایران جهت شده تا قهرمانان و شخصیت‌های گوناگون انیمیشن‌های ایرانی با همه ظرفیتی به بخشی از آن اشاره شد، دچار مرگ زودهنگام شده و از گود خارج شوند.

انتهای مطلب/