عضو هیئت علمی قسمت مهندسی راه و ساختمان و محیط‌زیست دانشگاه شیراز، برداشت بی رویه آب برای مصارف کشاورزی را با اهمیت ترین علت فرونشست دشت مرودشت گفتن کرده و می‌گوید: تخت جمشید و نقش رستم در کنار دشت مرودشت قرار دارند و طبیعتا ترک‌هایی که در اطراف این ۲ بنا دیده می‌شود، ناشی از این برداشت‌ها است.

مریم دهقانی در او گفت و گو با خبرگزاری فارس در شیراز، با گفتن این که هر سال جلساتی برگزار می‌شود تا چاره‌ای برای این مشکل اندیشیده شود، اظهار می‌کند: نزدیک به ۱۲، ۱۳ سال پیش که با تصاویر ماهواره‌ای این نوشته را بازدید کردم شرایط تا این حد بد نبوده است اما از ۶ سال پیش آنقدر او گفت و گو فرونشست و تشکیل شکاف شدید شد که امروز فاصله این شکاف‌ها تا نقش رستم تنها ۱۰ متر و تا تخت جمشید بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر است‌.

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز با گفتن این که برخلاف برگزاری جلسات متعدد و هشدارهایی که در جلساتی که بنده دعوت شده‌ام می‌دهم اما تا کنون عمل قابل توجهی انجام نشده است.

وی در خصوص ابراز اتفاق فرونشست در دیگر کشورها هم‌می‌گوید: آمریکا یکی از قدیمی‌ترین کشورها در حوزه فرونشست است و فرونشست‌های قدیمی دارد اما در کشورهای اروپایی به علت بارندگی زیاد و استحصال کمِ آب‌های زیرزمینی فرونشست زیاد کم است.

وی رخداد فروچاله را نیز از پیامدهای فرونشست زمین دانسته و گفتن می‌کند: استان فارس یک اقلیم خشک دارد و برای مصارف کشاورزی ناچار است از آب های زیرزمینی منفعت گیری کند، فرونشست نتیجه گسترش زمین ها و برداشت آب از چاه است بدون دقت به این که میلیون ها سال طول می کشد تا آب در سفره های زیرزمینی جمع شود.

عضو هیئت علمی قسمت مهندسی راه، ساختمان و محیط زیست دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز با گفتن این که چند سال پیش در دشت ایج استهبان به یکباره در عرض چند ثانیه فروچاله ای به وسعت ۱۰۰ متر رقم خورد، می‌گوید: این دشت همانند ۷۰ دشت استان فارس در حال فرو نشست است، یقیناً در اکثر شهرها همانند تهران نیز فروچاله ها به وفور در حال رخ‌دادن است.

مرودشت، بحرانی‌ترین دشت ایران

وی با اشاره به این که از دشت مرودشت به گفتن بحرانی ترین دشت در ایران می‌توان نام برد، گفتن می‌کند: همه دشت به وسعت ۷ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع در حال نشست است و ماکسیمم نرخ نشست در آن ۳۰ سانتی متر در سال برآورد شده است، در دشت های مرودشت به وسعت زیاد بسیاری کشاورزی انجام شده است و بدون دقت به او گفت و گو افتآب، استان فارس رتبه اول تشکیل گندم در سرزمین را دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز راهکار بهتر شدن این شرایط را برداشت نکردن از آب‌های زیرزمینی گفتن کرده و می‌افزاید: از آنجا که برداشت ما از سفره‌های آب زیرزمینی زیاد تر از میزانی است که سفره تغذیه می‌شود، این یک هشدار نسبت به بحران آب است، بحران آبی که دردش بدتر از فرونشست زمین است بعد باید به این نوشته نیز زیاد تر بیندیشیم.

وی با اصرار بر این که چاه‌های غیرمجاز و حتی مجاز باید مسدود شود، می‌گوید: حرف های می‌شود در طول سال ۱۵ درصد چاه‌های غیرمجاز مسدود می‌شود که اگر واقعا منوال همین باشد، هفت سال طول می‌کشد تا چاه‌های غیرمجاز مسدود شوند و این یعنی وقتی که این دشت کاملا خشک شود.

وی نصب کنتورهای هوشمند را جهت کنترل برداشت آب موثر دانسته و اضافه می‌کند: این چنین باید کاشت محصولات کم‌ آب‌بر را در دستور کار قرار داد.

دهقانی در ادامه می‌گوید: مسئله قابل دقت دیگر در این عرصه، صادرات محصولات است، محصولاتی که به علت پرآب بودن نباید کاشت شوند در حالی که صادر خواهد شد و این نوشته نیز باید مد نظر قرار گیرد.

در کنار این ابراز نگرانی‌ها اما طی یکی دو روز تازه خبرهای امیدوارکننده‌ای هم به گوش رسید، خبرهایی که نتیجه نشست علمی ساماندهی، شیب‌بندی و حفاظت از محوطه نقش رستم بعد از انتشار کردن اخبار دلواپس‌کننده از تاثییر فرونشست بر این بناهای تاریخی است.

فرونشست دشت مرودشت اثری بر نقش رستم ندارد

رئیس گروه زمین شناسی دانشگاه شیراز در نشست علمی پایش، ساماندهی و حفاظت از محوطه نقش رستم او گفت: بعد از اسکن زمین و مطالعات جی پی آر، ژئوفیزیک و ژئوالکتریک انجام شده در نقش رستم می توان او گفت فرونشست مربوط به دشت و در بستر خاک دشت اتفاق افتاده است و خوشبختانه آثار نقش رستم به اختصاصی آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقش برجسته های ساسانی در دل صخره کنده شده است و فرونشست هیچ اثری بر آنها ندارد.

دکتر فقیه اظهار کرد: صخره کوهستان تا کیلومترها بهم مدام است و همه آثار صخره ای نقش رستم از خطر فرونشست مصون می باشند و تنها دل‌نگرانی برای بنای سنگی منسوب به کعبه زرتشت است.

او گفت: این بنا و باروی خشتی نقش رستم هر دو دارای ویژگی های معماری فوق العاده ای می باشند که تا بحال فرونشست نتوانسته است خللی به آنها داخل کند، چون باروی نقش رستم دارای ۱۰ متر ضخامت بوده و تماما از خشت است و تنها صدمه هایی که به باروی خشتی نقش رستم داخل شده فروشست های ناشی از بارندگی است.

فقیه اضافه کرد: به همین علت، در این مرحله برنامه شیب‌بندی سطح محوطه، زهکشی و برنامه هدایت آبهای سطحی به بیرون از سطح محوطه مورد نظر قرار دارد.

فقیه در خصوص بنای منسوب به بن‌خانگ او گفت: سازه های سنگی آن چنان محکم از سنگ های یکپارچه ساخته شده که طی ۲۵ قرن از همه زلزله ها مصون مانده است.

در ادامه عسکری، سرپرست برنامه ساماندهی این محوطه به بازدید و تحلیل مقدار استحکام بنای کعبه زرتشت یا بن‌خانگ پرداخت و فرمود: در زمان کاوش های باستان‌شناسی یکصد سال پیش هیات امریکایی اشکار شد این بنا سالم ترین بنایی است که از روزگار هخامنشی تا کنون به جای مانده و از زیر خاک نمایان شده است. 

او گفت: هخامنشیان این بنا را در برابر خطرات زلزله و هر گزند دیگر کاملا ایمن ساخته اند و به علت اهمیت مذهبی این بنا، سازه معماری و مصالح سنگی به‌کار رفته در ساخت آن یکی از شاهکارهای معماری دوره باستان است.

مقاوم‌سازی بنای زرتشت در برتری است

عسکری با گفتن این که در خصوص ایمنی زمین و سطح زیرین این بنا مطالعات ادامه دارد، او گفت: به محض تامین اعتبار مطالعات ژئوتکنیک بستر بنای کعبه زرتشت انجام می شود و مقاوم سازی زمین برای این بنا در برتری است.

در ادامه مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به تشریح جزئیات مطرح ساماندهی محوطه پرداخت و او گفت: طی چهار ماه مطالعات میدانی با مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شد، در این زمان خوشبختانه بخشی از سیستم های انتقال و هدایت آب نقش رستم احیاء شد، در قسمت شرقی محوطه حوضچه اسایش آب جهت جلوگیری از ریزش سنگ از بستر بالای کوهستان در زمان بارندگی ساماندهی شد، در قسمت غربی محوطه سیستم انتقال آب کوهستان به مخزن لایروبی شد تا بخشی از آبهای کوهستان در فصل بارندگی به این مخزن انتقال و هدایت شوند.

عسکری چاوردی در ادامه گفت: در قسمت مرکزی به علت این که اریک اشمیت (باستان‌شناس امریکایی) در نزدیک به ۹۰ سال پیش گمانه کاوشی بزرگی به ابعاد ۸۰ در ۱۰۰ متر در حوالی کعبه زرتشت تشکیل کرده و بخشی از آن را مجدد با خاک دست ریز پر کرده است، بین بستر مهم خاک و خاک پرشده در گمانه کاوش اختلاف تراکم تشکیل شده می بود که هرساله در تاثییر فرورفتن آب به درون ترانشه کاوش، آن شکاف از زیر سطح پر از آب می شده است و به همین علت در برنامه امسال تصمیم گرفته شد این شکاف ها پاکسازی شوند تا مقدار عمق شکاف های سالهای قبل شناسائی شوند.

مدیر میراث جهانی تخت جمشید او گفت: به نظر می رسد بر پایه مطالعات حاصل از  چهارماه کار میدانی مشکل مهم نقش رستم در قسمت مرکزی و حوالی کعبه زرتشت است که خوشبختانه با شناسایی عمق شکاف ها و امتداد برش افقی فهمید شدیم همه این شکاف ها به محدوده های کاوش های باستان شناسی هیات امریکایی مربوط است که در آن زمان چاله های بزرگ و عمیقی در این تکه تشکیل کرده بودند و لذا برای جلوگیری از نفوذ باران به درون این چاله ها باید در زمان بارندگی آبهای سطحی به شدت از سطح محوطه خارج شوند.

عسکری چاوروی او گفت: شکاف باز شده سطح محوطه در انباشت خاک های سطحی چند ساله تازه پاکسازی شد تا بتوانیم پهنا و عمق شکاف های سطح الارضی محوطه را شناسائی کنیم. زیاد تر شکاف ها در همان محدوده ترانشه امریکائی ها به طور سطحی پاکسازی شدند و در قسمت مرکزی شکاف های عمیق در امتداد گمانه کاوش اریک اشمیت به طرف پائین ادامه اشکار می کند که با استحکام بخشی دیوار دور تا دور حوالی بنای کعبه زرتشت مساله رانش خاک در این تکه حل خواهد شد.

او گفت: اکنون بخاطر وجود گردشگر در محوطه نقش رستم  تلاش شده است عبور گردشگران تسهیل شود چون محدودیت هایی برای بازدید در نظر گرفته شده که به زودی با پایان شیب بندی و تشکیل مسیرهای انتقال آب به بیرون از محوطه، بازدید گردشگران به حالت عادی باز می گردد.

او همین طور گفت: عکسبرداری های بسیاری در زمان انجام مطالعات میدانی و ساماندهی محوطه از طرف بازدیدکنندگان و برخی افراد انجام شده است که در اصول اخلاقی و حرفه ای هیچ فردی بدون کسب مجوز اجازه عکسبرداری از محدوده کاوش در زمان انجام مطالعات ندارد، بعضا همین عکس ها مراتب نگرانی فراهم کرده است که این نوشته به علت عدم خبر افراد از قانون عکاسی در محوطه های باستانی در زمان کاوش است و لذا بازتاب و انتشار کردن این عکس ها در خبرگزاری ها بدون اجازه از سرپرست برنامه مطالعات ممنوع است.

آنچه مسلم است، نگرانی مردم از بابت صدمه دیدن یک بنای تاریخی و کهن به عظمت تخت جمشید و نقش رستم غیرقابل تکذیب است، تهدیدی که اگر اثرگذار شود جبران‌ناپذیر خواهد می بود، حال مسئله مورد دقت اهمیت دادن به همین هشدارهای جدی است، هشداری که اگر به آن توجهی نشود آینده خوشایندی را ناظر نخواهیم می بود.

منبع :


فارس