به گزارش مهتاب من
به گزارش خبرنگار فرهنگی مهتاب من از تنسیم، کتاب «ادبستان مطهر» که به تازگی چاپ دوم آن در دسترس علاقهمندان به مباحث تربیتی قرار گرفته، از جمله مجموعه کتابهای نشر معارف است که در حوزه پرورش اسلامی با تکیه بر آرای شهید مرتضی مطهری انتشار شده است. کتاب حاضر به قلم روحالله شهریاری در شش فصل تدوین و انتشار شده است. نویسنده کتاب را با مطرح مباحث کلی از جمله تعریف پرورش، تفاوت پرورش با آموزش، آداب، اخلاق و صنعت، الزام پرورش، منفعت پرورش و اقسام آن اغاز میکند و در ادامه، به مبانی پرورش در دو مبحث قیمتشناختی و انسانشناختی میپردازد.
سومین فصل از کتاب حاضر به ساحات پرورش تعلق دارد که در چهار حوزه ساحت جسمانی، ساحت عقلانی، ساحت غریزی و ساحت اخلاقی مورد بازدید قرار گرفته و در ادامه، عوامل درونی و بیرونی پرورش در فصل چهارم نقل شده است. پنجمین فصل از کتاب نیز به اصول پرورش ناظر بر والدین، فرزندان و عمل تربیتی تعلق دارد و نویسنده در ششمین فصل کتاب نیز راه حلهای پرورش را به گفتن حسن ختام کتاب خود در نظر گرفته است.
کتاب «ادبستان مطهر» در واقع کوششی در راه اراعه منسجم، منضبط و جامع اندیشههای تربیتی استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در بُعد عمل تربیتی است. کتاب حیثی کاربردی، رویکردی ناظر به فرزند و منظری روان شناختی دارد.
به باور نویسنده؛ بیتردید استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در زمره مربیان ربانی است که در سه بُعد علمی، عملی و اجرایی صلاحیتهای ملزوم جهت حیات مقام پرورشگری را کسب کرده است. از یک سو دارای اندیشهای منضبط، جامع، عمیق و برگرفته از معارف قرآنی، حدیثی و حکمی است و از دیگر سو به طهارت و تهدیب نفس موفق شده می بود و نیز اصالت پرورشگری را به نیکویی مراقبت کرده و نیز متذکر میشدند. این ویژگیها، از ایشان معلم تربیتی ساخته است که برای همیشه تاریخ میتوان به علتو رأی او تمسک جست و کام تشنگان را سیراب کرد.
پرورش در اسلام از جایگاه زیاد والایی برخوردار است و به گفتن یکی از با اهمیت ترین ارکان جامعه اسلامی برداشت میشود. در واقع، مقصد غایی اسلام، تزکیه و پرورش نفوس است. قرآن کریم، پیامبران را مربیانی میداند که آمدهاند تا انسانها را به سوی کمال هدایت کنند. آیات تعداد بسیاری در قرآن و روایات بسیاری از پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) بر اهمیت پرورش و پرورش انسانها دلالت دارند.
چرا «ادبستان مطهر» را باید خواند؟
قرائت قرآن، گفتن احکام و دستورات دینی، اراعه الگوهای عملی و تشکیل محیط تربیتی از جمله محورهای مهم تربیتی در جامعه اسلامی در قبل بوده است که در مراکز مهم پرورش از جمله مساجد ترویج داشته است. بر همین مبنا، آثار بسیاری چه از سوی اندیشمندان چه از سوی ادبا در حوزه ادبیات تعلیمی نوشته شد که مقصد غایی همه آنها، پرورش نسل انسان و نسل تازه می بود. با این حال، آشنایی با علوم تازه و تلفیق علم و دین و راهاندازی مدارس تازه این امکان را تشکیل کرد تا حوزه آموزش و پرورش نیز با مطرح مباحث تازه و از نظر دیگر، به طور دستهبندیتر شده و ساختارمند، در دسترس عموم قرار گیرد. از این منظر، آرای شهید مطهری را میتوان آغازگر راه جدیدی در حوزه آموزش و پرورش اسلامی معارفه کرد.
ایشان با اراعه دیدگاههای جامع، نوآورانه و کاربردی در حوزه پرورش، نقش بسزایی در گسترش و ترقی این حوزه ایفا کرده است. آرای ایشان به گفتن یک منبع مورد قیمت برای پرورش نسلهای آینده، مدام مورد دقت اندیشمندان و مربیان بوده و خواهد می بود. نگاه جامع به انسان، پافشاری بر عقل و آگاهی، پافشاری بر آزادی و اختیار و از همه مهمتر دقت به شرایط زمان از جمله ویژگیهای آرای شهید مطهری در این عرصه است که وجه اختلاف اندیشههای ایشان با اندیشمندان قبل به حساب می اید. ایشان با در نظر گرفتن خلأهای این حوزه، از کم بودن منبع های سودمند علمی که در مسیر تهذیب و پرورش کام تشنگان معارف اسلامی را سیراب کند اظهار تاسف کرده و نیز بر آن دسته از افرادی که کار در امر پرورش و تألیف منبع های سودمند جهت اجرای درست فرآیند پرورش را کسر شأن جایگاه علمی خود و دیگران میدانستند خرده گرفته و از این تفکر به گفتن یک «بیماری اجتماعی» یاد کردهاند.
این چنین استاد شهید بر تخصص علمی والدین و مربیان به گفتن شرط ملزوم و حیاتی پرورشگری پای میفشردند و متذکر میشدند که جهل، نادانی و عدم دقت به اصول آموزش و پرورش، ناخواسته موجبات سقوط فرزندان را فراهم میکند. به باور ایشان؛ علت اعراض تعداد بسیاری از افراد تحصیل کرده از دین، به جهت نقص مربیان آنها در بُعد بینشی است؛ چرا که معارف دینی به نحوه صحیحی به آنها آموزش داده نشده است؛ از همین جهت ایشان فهمیدن علتدین در آموزش و پرورش را برای مربیان این عرصه یک الزام میدانند و خود در این مسیر قدم برداشته، تلاش وافری برای اراعه علتتربیتی اسلام صورت داده و کج فهمیها و کج اندیشیهای مسیر را متذکر شدهاند:
«این بنده شخصاً سالها است که این نوشته را حس کردهام و ماموریت خود دانستهام که فعّالیتهاى مذهبى خود را تا حدودى که توانایى دارم در راه آموزش صحیح و معقول مفاهیم دینى و مذهبى متمرکز کنم. توانایی نشان داده است که اینگونه فعّالیتها زیاد ثمربخش است».
اهمیت آرای شهید مطهری در حوزه پرورش
استاد مطهری بیتردید در زمره عالمان بزرگ و تاریخساز اسلام است که دارای جامعیت در اندیشه و فکر است. از جمله با اهمیت ترین فعالیتهای علمی و اندیشهای استاد- چنانکه خود فرموده و نیز آثار او گواهی میدهد- مباحثی است که در حوزه آموزش و پرورش قرار دارد. شهید مطهری بیشتر از هر چیزی تلاش کرده تا خطوط پرورش صحیح و منطبق با اندیشه اسلامی را ترسیم کند؛ ضرورتی که اکنون نیز هم چنان به قوت خود باقی مانده و با تکثر در اندیشههای تربیتی بر ارزشش افزوده شده است.
با این حال آرای تربیتی استاد مطهری به طور جامع و نیز منسجم و با رویکرد ناظر به عمل تربیتی تا بحال اراعه نشده است، بدین جهت نویسنده با تدارک این کتاب تلاش کرده با بازدید کامل آثار استاد به طرحی منسجم و نیز جامع از آرای تربیتی استاد خصوصا در مباحث مغفول ماننده همانند ابعاد روانشناختی آرای تربیتی استاد و نیز مباحث ناظر به فرزندان دست یابد؛ از همین روی مطالعه این کتاب خواننده را با آرای تربیتی ممتاز استاد به طور کامل آشنا میکند. تفاوت فعالیت تربیتی را با دیگر فعالیتهایی که امکان پذیر با امر پرورش خلط شوند در میباید، او را با مبانی قریب پرورش اسلامی آشنا میکند، ساحات گوناگون پرورش و کاکردها و نسبت آنها با یکدیگر را در مییابد، عوامل و مانع ها پرورش را بازدید و به اهمیت آنها واقف میشود. این چنین مخاطب با بیشتر از ۴۰ روش تربیتی که زیاد تر آنها حیث روانشناختی دارند، آشنا میشود.
تفاوت «ادبستان مطهر» با «آموزش و پرورش اسلامی»
در بازدید آرای تربیتی شهید مطهری به این نتیجه میرسیم که منفعتگیری از اندیشههای تربیتی استاد با چالشهایی روبه رو است. به باور برخی کارشناسان؛ کتاب «آموزش و پرورش اسلامی» که با اهمیت ترین تاثییر تربیتی استاد محسوب میشود، حجم زیاد محدود و غیر منظبتی از آرای تربیتی استاد را در بر دارد. این کتاب بدون تفکیک مباحث گوناگون ناظر به قیمتها و نیز بدون تفکیک ساحات گوناگون پرورش از یکدیگر سامان داده شده است.
در همین رابطه تفکیک پرورش از اخلاق و پرورش اخلاقی و اختلاف بین پرورش اخلاقی و فلسفه اخلاق و فلسفه پرورش یکی از کارهای بایسته است که باید در این تاثییر انجام میشده است. مهمتر آنکه حجم قابل توجهی از آرای تربیتی استاد به طور پراکنده در کتب غیر مرتبط با مباحث پرورش و تهذیب، همانند اصول فلسفه و روش رئالیسم، نقدی برمارکسیسم، فلسفه تاریخ، خدمات متقابل اسلام و ایران، عدل الهی، آینده انقلاب اسلامی و…درج شده است که الزام داشته و دارد که گردآوری شده و به انضباط درآید.
مسئله دیگر آنکه دقت نظر در دیدگاههای تربیتی استاد حکایتگر تسلط حیث روانشناختی، خصوصاً در پیشنهادها و تجویزات تربیتی است. حیثی که در حوزه پرورش اهمیت اختصاصیای دارد و در اندیشههای بزرگان از علما کمتر به آن پرداخته شده است. این چنین واکاوی و دقت نظر در اندیشههای تربیتی استاد، ما را با حجم قابل توجهی از پیشنهادها و تجویزات ناظر به فرزندان روبه رو میکند. مباحث ناظر به پرورش فرزند بحثی است که علی رغم ارزشش، بازدید آن در اندیشههای استاد تا کنون کاملا مغفول مانده است.
به حرف های نویسنده «ادبستان مطهر»؛ نکات پیش حرف های، نگارنده این سطور را که توفیق مطالعه چندباره مجموعه آثار استاد را داشته و سالیانی چند از دوران تحصیل خود در حوزه علمیه را به مطالعه، بازدید و فیشبرداری از اندیشههای استاد مشغول بوده است، بر آن داشت تا به فکر سامان دادن اندیشههای تربیتی استاد در طرحی نظامند و مبتنی بر نکات پیشحرف های برآید که حاصل آن کتاب حاضر است.
کودک باید کودکی کند
شهریاری مقصد غایی کتاب حاضر را تلاش برای برداشتن گامی هرچند مختصر ولی جامع و منسجم در راه معارفه اندیشههای تربیتی استاد مطهری(ره) در بُعد عمل تربیتی و با رویکردی ناظر به فرزند بردارد، میداند. به حرف های او؛ در انتخاب محتوای هر فصل به دیدگاههای بدیع و ممتاز استاد اشاره شده و از ذکر مطالبی که به اقتضای زمان مکررا او گفت و گو و بازدید شده پرهیز شده و از اراعه مباحث فقطً تئوری اجتناب شده است.
در بخشی از کتاب در او گفت و گو «کودک باید کودکی کند» میخوانیم:
آدم کج سلیقهاى اشکار مىشوند که به خودشان یا به بچهشان که تحت کفالت پرورششان است، سختی مىآورند. انسان اشخاصى را مىبیند که مىگویند مىخواهم بچهام را پرورش کنم. خوب، چطور مىخواهى پرورش کنى؟ نمىگذارد بچه پنج شش ساله برود با بچهها بازى کند، هر مجلسى که خودش مىرود، بچه را هم مىبرد براى این که پرورش بشود، جلوى خنده او را مىگیرد، جلوى خوراک او را مىگیرد. بچه بزرگ مىشود در حالى که احتیاجات طبیعى وجودش برآورده نشده است، مدام به او حرف هایاند خدا، قیامت، آتش جهنم. تا در سنین بیست و چند سالگى، این قواى ذخیره شده، این شهوتها و تمایلات اشباع نشده یک مرتبه زنجیر را پاره مىکند. این بچهاى که شما مىدیدید در تاثییر تلقین پدر در ۱۲ سالگى نمازش ۲۰ دقیقه طول مىکشید، نماز شب مىخواند، دعا مىخواند، یک مرتبه مىبینید در ۲۵ سالگى یک فاسق و فاجرى از آب درمىآید که آن سرش ناپیداست.
بدبختترین کودکان
بدبختترین کودکان، آنهایى می باشند که والدین آنها، آنها را در ناز و نعمت پرورش مىدهند و نمىگذارند سردى و گرمى دنیا را بچشند و پستى و بلندى جهان را لمس کنند. اینگونه کودکان در روبه رو سختیها حسّاس مىشوند و در روبه رو لذتها بىتفاوت.
غنچه با زور گل نمیشود
هراس و ارعاب و تهدید، در انسانها عامل پرورش نیست؛ چون پرورش به معنى پرورش دادن است. استعدادهاى هیچ انسانى را از راه ترساندن، زدن، ارعاب و تهدید نمىشود پرورش داد، همانطور که یک غنچه گل را نمىشود به زور به طور گل درآورد، برای مثالً غنچه را بکِشیم تا گل بشود یا نهالى را که به زمین کردهایم و مىخواهد رشد بکند، با دست خودمان بگیریم به زور بکشیم تا رشد بکند. رشد آن به کشیدن نیست. اعمال زور آنجا سودمند نیست. …
پدر اگر خود نگهدار نباشد
آنجا که در قرآن فرموده است: «قوا انْفُسَکُمْ وَ اهْلیکُمْ» مسئله دیگرى هم هست و آن این است: قرآن اگر مىاو گفت: «یا ایها الذین امنوا قوا اهلیکم» اى اهل ایمان خاندان خودتان را نگه داری کنید، نوشته درست کاملى حرف های می بود. ولى وقتى فرمود: «قوا انْفُسَکُمْ وَ اهْلیکُمْ» خودتان را و خاندانتان را نگه داری کنید، و اول «خودتان» را ذکر کرد، ضمناً اشاره به رابطه بین این دو هست، یعنى تا خودتان را نگه داری نکنید آنها را نمىتوانید نگه داری کنید. من نماز نمىخوانم ولى بچه! تو نماز بخوان، نماز چیز خیلى خوبى است! تو به من نگاه نکن اگر افترا مىگویم، تو راستگو باش!
«نگاه نکن» سخن است. بعد این باورى نیست که انسان خودش را نگه داری نکند و بتواند خاندانش را نگه داری کند. مرحوم شیخ غلامرضا یزدى رضواناللَّه علیه که مرد زیاد بزرگى می بود یک وقتى در یک منبر مطلبى آورد، او گفت که یک دهاتى اسهال داشت، یک کسى برایش فرنى آورد. او گفت من نمىخورم. انها گفتند چرا؟ او گفت این خودش را نمىتواند نگه دارد، شکم مرا مىتواند نگه دارد؟ حال پدرى که خودش را نتواند نگه دارد، بچههایش را مىتواند نگه دارد؟ تو که خودت را نمىتوانى نگه دارى چطور زن و بچهات را مىتوانى نگه دارى؟ اول خود نگهدارى، سپس غیر نگهدارى. …
نشر معارف کتاب «ادبستان مطهر» را در ۱۵۶ صفحه انتشار کرده و در دسترس علاقهمندان قرار داده است.
انتهای مطلب/
دسته بندی مطالب
اخبار کسب وکارها