محمد هاشمی رفسنجانی: واقعاً آن روزها روزهای سنگینی می بود؛ نه فقط برای مردم، برای همه مسئولان سرزمین. هنگامی خبر بیماری امام(ره) انتشار شد، میلیون‌ها نفر در خیابان‌ها وجود اشکار کردند. از همان لحظات اولیه مردم می‌دانستند که شرایط غیرعادی‌ است.

آن زمان، امام در منزل‌شان بستری بودند و برای درمان شرایط اختصاصی‌ای فراهم شده می بود. تیم پزشکی در یک اتاق کوچک در جوار خانه ایشان مستقر شده می بود. قضیه جراحی هم نقل می بود اما به‌علت نوع بیماری، برخی پزشکان معتقد بودند که عمل منفعت‌ای ندارد یا امکان پذیر خطرناک باشد.

رسانه‌های خارجی آن روزها تبلیغ می‌کردند که انقلاب اسلامی به امام(ره) وابسته است و با نبوده است ایشان، همه می‌شود. مردم هم دلواپس بودند؛ دلواپس آینده سرزمین، دلواپس سرنوشت انقلاب.

من خاطرم هست، وقتی که از میدان تجریش به سمت منزل امام حرکت می‌کردیم، مردم در کوچه‌ها نشسته بودند، زار می‌زدند، به سرشان می‌کوبیدند. زن و مرد، پیر و جوان، کوچک و بزرگ، همه در شوک بودند.

ساعت نزدیک به ۱۰:۳۰ شب (شامگاه سیزدهم خردادماه سال ۱۳۶۸) می بود که آن حادثه تلخ، یعنی رحلت امام خمینی رقم خورد. تقریباً همه مسئولان در منزل امام وجود داشتند. اما اکنون قضیه این می بود که چطور این خبر را به مردم اظهار کنیم.

.

برخی نظر می‌دادند اظهار خبر چند روز به تأخیر بیفتد، برخی می‌انها گفتند همان شب باید خبر‌رسانی شود. در نهایت تصمیم بر این شد که ساعت ۷ صبح روز سپس، بیانیه رسمی صداوسیما پخش شود.

قضیه بعدی نوشتن این بیانیه می بود. واقعاً کار سختی می بود. هرکس می‌او گفت “من نمی‌توانم بنویسم”، چون بار عاطفی و تاریخی این متن زیاد سنگین می بود. در نهایت، آقای ایزدی (مدیر خبر زمان) با نظر رئیس‌جمهور زمان، آیت‌الله خامنه‌ای، متن را آماده کردند. متن قبول شد، اما باز این سوال می بود که چه فردی جرأت می‌کند یا اصطلاحاً شجاعت اظهار آن را دارد؛ این چنین خبر سنگینی را جلوی دوربین بخواند؟

انتخاب محمدرضا حیاتی برای اظهار رسمی خبر

واقعاً فردی این شجاعت را نداشت. تا این که آقای محمدرضا حیاتی قبول کرد و این کار را انجام داد. تصمیم گرفتیم که قبل از قرائت بیانیه، قرآن پخش شود تا مردم آمادگی روحی اشکار کنند. هنگامی صدای قرآن از تلویزیون پخش شد، مردم فهمیدند که خبر، خبر عادی نیست. سپس صدای بغض‌گرفته و لرزان آقای حیاتی آمد… بیانیه را خواند و غوغایی در سرزمین به‌پا شد.

سپس از اظهار خبر، تصمیم گرفته شد که پیکر امام(ره) چند روزی در محلی قرار گیرد تا مردم بتوانند برای وداع  همراه شوند. در مصلی تهران و سپس در منطقه اراج، فضایی آماده شد. مردم از هر سو آمدند، عزاداری می‌کردند، می‌گریستند، حتی مواردی می بود که از شدت ناراحتی، برخی از مردم دچار سکته شدند و جان باختند.

صداوسیما با امکانات محدود آن زمان، ماموریت ثبت و پخش این لحظات را داشت. تصاویر محدودی که باقی مانده‌اند، حاصل همان کوششها است. متأسفانه زیاد از تصاویر یا ضبط نشده‌اند یا در آرشیو باقی مانده‌اند. ما تا این مدت هم زیاد از آن لحظات را انتشار نکرده‌ایم. احتمالا روزی ملزوم باشد که نسل تازه آن‌ها را ببیند.

در نهایت، قضیه مکان دفن امام(ره) پیش آمد. نظرات مختلفی نقل شد؛ مشهد، قم، داخل تهران… اما نظر غالب این می بود که امام باید “در کنار مردم” باشد. لذا جایی نزدیک به بهشت زهرا انتخاب شد؛ مکانی ساده، مردمی و در کنار شهدا. همان گونه که امام همیشه ساده و بی‌آلایش می بود.

هنگامی روز خاکسپاری فرا رسید، جمعیت آن‌قدر زیاد می بود که حرکت تابوت ممکن نشد. مردم تابوت را روی دست می‌بردند و در لحظه‌ای، پیکر از تابوت بیرون افتاد. حادثه‌ای زیاد تلخ. بلافاصله تابوتی دیگر تهیه شد و با تمهیداتی، با بالگرد پیکر به محل دفن منتقل شد. مردم فکر می‌کردند پیکر در بالگرد نیست و همین علتبی‌نظمی می‌شد. نهایتاً حلقه‌ای امنیتی تشکیل شد تا بتوانند امام را به خاک بسپارند.

همه‌چیز به سختی پیش رفت، ولی مردم، عاشقانه عزاداری می‌کردند. تلویزیون، رادیو، همه در تلاش بودند تا هم‌زمان فضا را آرام و مردم را در جریان وقایع نگه دارند. این عزاداری تا چهلم امام ادامه داشت و سرزمین یکپارچه در ماتم می بود. این فقط یک وداع نبوده است، یک بیعت مجدد می بود با راه و میراث امام خمینی(ره).

نه می‌شد به تابوت نزدیک شد، نه می‌شد مسیر حرکت را دقیق پوشش داد

* آقای هاشمی، یک مسئله مهم دیگر هم وجود دارد. ما امروز هرچه از آن روزهای تلخِ ارتحال امام می‌بینیم، بر پایه همان تصاویری‌ است که صداوسیما آن زمان ضبط کرده. با گذشت این همه سال، باز هم همین تصاویر است که در مستندها منفعت گیری می‌شود. اما در رابطه مراسم وداع و تشییع، تصاویر محدودی وجود دارد یا حداقل آنچه پخش شده، زیاد کم است. می‌خواهیم بدانیم آن روز دقیقاً چه اتفاقی افتاد؟برای مثالً همان گونه که خودتان اشاره کردید، پیکر امام یک‌بار دیگر کفن شد، تابوت عوض شد، اتفاقاتی افتاد که مشخص می کند شرایط به شدت خاص و غیرقابل پیش‌بینی بوده. در این بین، خبرنگاران و تصویربرداران صداوسیما در چه وضعیتی بودند؟ چه تصاویری ضبط شد و چه تصاویری از دست رفت؟ آیا راش‌هایی هست که تا این مدت انتشار نشده؟ و اگر هست، چرا؟