به گزارش گروه فرهنگی مهتاب من از تنسیم، نسخه اصلاح و مرمت شده مستند «خانه خدا» به کارگردانی، تهیه‌کنندگی و فیلمنامه نویسی ابوالقاسم رضایی، در سی‌ودومین جلسه از مجموعه‌برنامه‌های «شب‌های مستند در موزه سینما»، به نمایش درآمد.

این مستند که توسط فیلمخانه ملی ایران مرمت شده ۹۰ دقیقه‌ است و از بین چندین نسخه حاضر مرمت شده به مناسبت عید قربان و همزمان با روز جهانی آرشیو با وجود محمد تهامی‌نژاد، مستندساز و پژوهشگر سینما و محمد جعفری، مستندساز و نویسنده اکران شد.

اجازه ساخت «خانه خدا» توسط ملک فیصل

در این مراسم محمد تهامی‌نژاد مستندساز و پژوهشگر سینما درمورد این تاثییر او گفت: «مستند «خانه خدا» نه به گفتن یک فیلم آرشیوی بلکه یک اثری است که در فیلمخانه تبدیل به آرشیو شده و قضیه مهم این است که نگاتیو فیلم کجاست و چرا حاضر نیست.»

او در ادامه گفت: «به جستوجو این مستند آقای ابراهیمی با اتکا به این تاثییر مستندی به نام «درمورد خانه خدا» ساختند که تنها سند تصویری حاضر از این تاثییر به شمار می‌آید که همه اسناد و مدارک را بازدید کرده است.»

تهامی‌نژاد با اشاره به این نوشته که این مستند جزو اولین مستندها درمورد خانه خدا و مراسم حج است گفت: «شوتزاک و کوپر سپس از جنگ جهانی اول اولین عکس هوایی از مکه را ثبت کردند که زائران در حال حرکت به سمت کعبه می باشند. فیلم بعدی برای برادران امیدوار است که موفق شدند یک نماز در مسجد الحرام را ثبت کنند. یک تاثییر دیگر هم وجود دارد که جلال آل احمد در «خسی در میقات» به آن اشاره کرده و نوشته آن سال که به مکه رفته می بود، فیلمبردارانی از فرانسه و اندونزی در حال ثبت موقعیت بودند.»

او درمورد موقعیتی که رضایی برای ساخت مستند «خانه خدا» پیدا کرده او گفت: «در سال ۱۳۴۵ پادشاه عربستان به ایران آمد و ابوالقاسم رضایی توانست اجازه ساخت این تاثییر را مستقیم از او بگیرد؛ یقیناً هم چنان درمورد این نوشته که کارگردان تاثییر کیست او گفت و گو وجود دارد؛ در نسخه‌های انگلیسی نام ابوالقاسم رضایی به گفتن کارگردان ذکر شده اما تعداد بسیاری انها گفتند که این تاثییر کارگردان نداشته است. به گفتن مثال نعمت حقیقی که در این تاثییر وجود داشت اظهار کرده که کارگردانی برای این تاثییر وجود نداشت.»

این کارگردان درمورد هویت فردی که این تاثییر را مونتاژ کرده گفت: «قضیه دیگر این که تعداد بسیاری می‌گویند ابراهیم گلستان کار مونتاژ فیلم را انجام داده اما نعمت حقیقی توضیح می‌دهد که این چنین موضوعی صحت ندارد، ابراهیم گلستان فقط نظراتش را درمورد مونتاژ این تاثییر حرف های است.»

تهامی‌نژاد درمورد نویسنده متن این مستند او گفت: «هرچند که شواهد حاکی از این است که گلستان کار مونتاژ را انجام نداده اما از نوشته‌ها اشکار است که این آثار نوشته گلستان است و حتی نعمت حقیقی می‌او گفت گلستان به طوری کار را پیش برد که ردی از قلم خودش در آن نباشد.»

محمد جعفری، مستندساز و نویسنده نیز با اشاره به قدمت فیلم او گفت: «مستند «خانه خدا» به ۶۰ سال پیش تعلق دارد آن هم در دهه ۴۰ که این چنین امکاناتی وجود نداشت، اگر ما بخواهیم از ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ هجری شمسی را که ۱۰۰ سال است در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد، شاخص‌ترین دهه متعلق به دهه ۴۰ است که نهادها و بنگاه‌های اقتصادی، فرهنگی و هنری ظهور کردند و انسان‌های بزرگی نیز به عرصه فرهنگ و هنر داخل شدند، حتی شاخص‌ترین چهره‌ها در دهه ۴۰ مستند ما ظهور کردند هرچند که زیاد تر اوقات متولیان این آثار نهادهای دولتی بودند، اما بازهم اتفاق اختصاصی‌ای در ادبیات، تئاتر و سینمای ما رقم خورد.»

این مستندساز درمورد نقش ابراهیم گلستان در تشکیل این تاثییر او گفت: «در شکل‌گیری و ساخت این تاثییر نقش ابراهیم گلستان و دامادش نعمت حقیقی زیاد پر رنگ است. خود ابوالقاسم رضایی تنها یک تاثییر ساخته که زیاد درجه یک است یقیناً پنج فیلم را هم فیلمبرداری کرده است و ضمن این که جلال مقدم به گفتن کارگردان دوم نقشه راه درستی به چهار فیلمبردار اراعه داده است.»

«خانه خدا» یک تاثییر سفارشی نبوده است

او با اشاره به جدا گانه بودن این مستند او گفت:« در آن زمان که تعداد بسیاری از آثار به پشتوانه نهادهای دولت تشکیل می‌شد، فیلم «خانه خدا» به طور جدا گانه و کاملا دلی ساخته شد و با اهمیت ترین ویژگی آن هم این است که تلاش نمی‌کند تا ایدئولوژی را به تماشاگر حقنه کند.»

او در ادامه گفت: «رضایی در شرایطی سراغ ساخت این چنین مستندی رفته که مخاطب آن زمان جستوجو آثاری چون «گنج قارون» بوده است و اتفاقا در آن زمان متعصبین که تحت هیچ شرایطی به سینما نمی‌رفتند، بخاطر این فیلم با سینما آشتی کردند، حتی اولین سینمایی که در قم افتتاح شد کار خود را با اکران این تاثییر اغاز کرد.»

این مستندساز در ادامه گفت: «فراموش نکنیم همین تاثییر یکی از دشوارترین آثار سینمای ایران است و احتمالا نمونه دیگر این چنین محتوایی «برای آزادی» حسین ترابی است که تعدادی فیلمبردار آن را ساختند.»

او درمورد ویژگی‌های این تاثییر او گفت: «کدام مستند را در جهان دیدیم که این تعداد لوکیشن و این حجم از انسان‌ها را در خود جای داده باشد. یکی از سوال‌ها این است که چطور دویدن بین صفا و مروه را به این زیبایی گرفتند؟ خطراتی که فیلمبرداران برای ساخت این تاثییر انجام دادند فوق‌العادست چون در آن زمان پهبادی وجود نداشت و اشکار است که از یک ارتفاع بالا این آثار ضبط شده است. مسئله دیگه رنگی بودن این فیلم است آن هم در دوره‌ای که همه فیلم‌ها سیاه و سفید ساخته می‌شدند. مثالای که در دسترس است از پوزتیو استخراج شده، نه از نگاتیو و اگر نگاتیو می بود فهمید می‌شدیم که کار تا چه مقدار حرفه‌ای است »

جعفری درمورد نبوده است صدابرداری و صداگذاری روی این تاثییر او گفت: «اگر صداگذاری می بود تاثیرگذاری این تاثییر چندین‌ پله بهتر می‌شد اما در کل، این تاثییر ریتم تدوین زیاد درست و روانی دارد و اگر گفتار متن را از فیلم بگیریم کار قیمت خود را از دست می‌دهد.»

چاقو خوردن ابوالقاسم رضایی بخاطر ساخت «خانه خدا»

تهامی نژاد درمورد گرفتاری ابوالقاسم رضایی سپس از اکران فیلم او گفت: «سپس از اکران این فیلم یک نفر از اراک می‌آید و آقای رضایی را با چاقو می‌زند. یقیناً نعمت حقیقی می‌او گفت آن روزی که ایشان چاقو می‌خورد هوا سرد بوده و پالتویی که آقای رضایی به تن داشتند مانع از آن می‌شود که صدمه جدی به او داخل شود. اما این که ریشه این ماجرا چه بوده نامعلوم است، اما حرف های می‌شد به گمان زیاد بخاطر ساخت این فیلم این ماجرا رخ داده است. به هر حال مهم است بدانیم که ابوالقاسم رضایی انسان تحصیلکرده، اصیل و علاقه‌مند به هنر می بود که منابعی هم می‌گویند او پسر میرزا ابراهیم خان صحاف باشی می بود که از پیشگامان سینمای ایران به شمار می‌آید.»

این مستند درمورد مراسم حج، مرحله های گوناگون آن و زائرانی است که از نقاط گوناگون جهان، از طریق هوا، خشکی و دریا راهی خانه خدا شدند و بعد از انجام مناسک، به کشورهای خود بازمی‌گردند. از دیگر عوامل مستند می‌توان به ابراهیم گلستان به گفتن نویسنده متن و نعمت حقیقی، احمد شیرازی، محمود ایثاری و عباس دستمالچی در جایگاه فیلم‌بردار اشاره کرد.

انتهای مطلب/