به گزارش خبرنگار فرهنگی مهتاب من از تنسیم، اتفاق عاشورا و شهادت مظلومانه امام حسین علیه‌السلام از اهمیت و احترام زیاد بسیاری برای ایرانیان برخوردار است، به طوری که همه ساله با فرارسیدن ماه محرم و به اختصاصی ۱۰ روز ابتدایی این ماه، سراسر ایران سیاه‌پوش شده، تکیه و حسینیه‌ها و مساجد فعال‌تر شده و با برگزاری مراسمات متعدد آیینی و سنتی به سوگواری شهادت سومین امام شیعیان می‌پردازند.

عزاداری امام حسین (ع) در سراسر ایران پیوند خورده با سنت و آداب و رسوم مناطق گوناگون سرزمین است، به طوری که هر قوم و شهر و استان بر پایه آیین‌های آبا وا اجدادی خود به ساحت قدسی سیدالشهدا و دیگر شهدای کربلا عرض ادب کرده و مراسمات متنوع سوگواری و عزاداری برقرار می‌کنند. علاوه بر برپایی مراسمات خاص عزاداری که در شهرهایی نظیر یزد، زنجان و کاشان می‌بینیم، یکی از آیین‌های سنتی در سوگواری امام حسین علیه السلام، برپایی مجالس تعزیه و همانند‌خوانی است.

هنر تعزیه از دیرباز در بین ایرانیان ترویج داشته و همیشه رگه‌هایی از پرداخت به شهادت امام حسین و یارانش در آن دیده شده است. عمر تعزیه در ایران به بیشتر از چند قرن می‌رسد و این هنر آیینی همیشه یکی از مردمی‌ترین و پرطرفدار‌ترین هنرهای نمایشی در سوگواری سیدالشهدا است.

مراسمات سوگواری امام حسین و اتفاق کربلا مدام سوژه‌ای دلنشین برای مستندسازان بوده و تعداد بسیاری از آنان دوربین‌های خود را به سمت نمایش‌ آیین‌های سنتی و مردمی خطه‌های گوناگون ایران در ماه محرم برده‌اند. در این گزارش، مروری بر برخی از مستندهای مهمی داریم که با نوشته عزاداری ایام محرم، عاشورا و تاسوعای حسینی ساخته شده و گوشه‌ای از مظلومیت امام سوم شیعیان را روبه رو دوربین آورده است. 

۱- مستند “نخل”

فرهاد ورهرام را باید یکی از مستندسازان شاخص سرزمین در ساخت مستندهای مردم‌شناسانه بدانیم که نوشته اقلیم، فرهنگ و آداب و رسوم سنتی مدام برایش اهمیتی زیاد داشته است. تعداد بسیاری از مستندهای او که درمورد عشایر ایران ساخته شده تا این مدت هم دلنشین و تازه است و نمونه نظیر ندارد.

مستند «نخل» به کارگردانی فرهاد ورهرام از جمله مستندهای شاخص با نوشته عزاداری مردم ایران در سوگِ شهادت امام حسین (ع) است؛ این مستند در سال ۱۳۵۶ تشکیل شده و روایتی متفاوت از مراسم نخل‌گردانی در شهر ابیانه است. ورهرام در این مستند که یکی از نخستین ازمایش ها او در عرصه سینماگری است، به سراغ آیین و سنن محرم رفته و مراسم نخل‌گردانی که یکی از آیین‌های قدیمی در بین ایرانیان است را به عکس کشیده است.

قدمت «نخل‌گردانی» روستای ابیانه (از توابع شهرستان نطنز استان اصفهان) را تا ۹۰۰ سال تخمین زده‌اند. برخی پژوهشگران می‌گویند این مراسم از دوره صفویه ترویج یافت و برخی اعتقاد دارند باقی‌مانده یک سنت قدیمی با ریشه تاریخی همانند آئین سوگ سیاوش است. این مراسم در تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود. نخل‌نشینی و حمل و هدایت آن، منحصر به طایفه‌های معینی از محله‌های ابیانه است و به طور موروثی این ماموریت منتقل می‌شود. این آئین، تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) است و در مسیر حرکتش، برخی زنان زیورآلاتی را به گفتن نذر امام به آن وصل می‌کنند.

آئین نخل گردانی در ابیانه، دارای شکوه و عظمت خاصی است؛ در این مراسم، نخل به حرکت در می‌آید و حرکت این نخل از همان ابتدای مسیر زیاد سخت است و هنگامی که مردم نخل را بر دوش می‌گیرند باید آن را از کوهی با شیب تند بالا ببرند. پرشور ترین قسمت مراسم‌های سنتی در ابیانه نطنز، هنگامی است که صبح عاشورا نخل محله بالا به حرکت در می‌آید و همه مردم چه ابیانه‌ای و چه مهمان‌ها در محله پرزله جمع خواهد شد و چشم به راه به حرکت در آمدن نخل می باشند.

۲- مستند “کربلا، جغرافیای یک تاریخ”

مستند «کربلا، جغرافیای یک تاریخ» به کارگردانی داریوش پشتیبانی نسخه‌ای جامع و کامل از اتفاقات سال ۶۱ هجری است که در قالب یک فیلم مستند به نمایش درآمده است.

این مستند روایتی متفاوت و غیرکلیشه‌ای از اتفاق عاشورا و قیام امام حسین (ع) است و تأثیر آن را بر فرهنگ و سبک زندگی شیعیان از قبل تا امروز مشخص می کند. این فیلم را می‌توان به ۲ قسمت تقسیم کرد؛ قسمت اول، مروری مستندگونه بر حرکت حماسی امام حسین (ع) از ابتدا تا بعد از شهادت است و قسمت دوم چگونگی عزاداری در فرهنگ‌های گوناگون جهان در ماه محرم را مشخص می کند. در قسمت دوم، گلچینی از تعزیه، نقالی و پویانمایی به نمایش درآمده و کارگردان کوشیده از تکنیک‌های گوناگون بصری برای روایت حادثه عاشورا منفعت گیری کند.

سیدشهاب حسینی راوی این مستند است و صدای او این مستند را دل‌نشین‌تر از یک داستان معمولی کرده است؛ او قصه این مستند را از مسیر حرکت کاروان امام حسین (ع) از مدینه اغاز کرده و منزل‌به منزل، ما را به اتفاق کربلا نزدیک می‌کند. یقیناً لابه‌لای قصه سفر کاروان کربلا، نشان دادن تصاویری واقعی از زائران پیاده در دنیای امروز و مراسم تعزیه‌خوانی، جریان فیلم را زنده نگه می‌دارد.

این مستند را از اینجا می‌توانید ببینید.

۳- مستند “تکیه کن”

تکیه‌های عزاداری دارای پیشینه‌ای قدیمی در شهرهای گوناگون ایران به اختصاصی تهران می باشند. مستند “تکیه کن” به کارگردانی محسن خان جهانی، تاریخچه‌ای از تکایای تهران است روایتی متفاوت از این‌که تکیه‌ها چطور داخل ایران شده‌ و چطور ساخته شده‌اند را مشخص می کند. 

این مستند سراغ تکیه‌های دولت و تجریش که از قدیمی‌ترین تکایای تهران می باشند رفته و در ادامه تکایایی چون کن، بین‌ده، دار قاضی و سرآسیاب که از دوران قبل به یادگار باقی مانده‌اند را به نمایش می‌گذارد.

خان‌جهانی درمورد مستند خود می‌گوید: وقتی که مظفرالدین شاه به فرنگ رفته می بود،‌ با تماشاخانه‌های آن‌جا آشنا می‌شود و هنگامی به ایران بازمی‌گردد، دستور می‌دهد تا این چنین فضایی ساخته شود و تکایا برای اجرای تعزیه و مراسم عزاداری ساخته شدند. برنامه‌ریزی برای ساخت فیلم‌هایی با مضمون عاشورا هیچ‌گاه به طور مدون نبوده است و مدیران فقط در زمان‌هایی که برای برگزاری جشنواره‌ای نیاز به تولیداتی داشتند، سراغ فیلم‌سازی فیلم‌سازان می‌روال درحالی که بازنمایی این چنین فرهنگ عظیمی در سینما نیازمند اندوخته‌گذاری و برنامه‌ریزی طویل زمان است.

این مستند را از اینجا می‌توانید ببینید.

۴- مستند “تکیه دولت”

«تکیه دولت» به کارگردانی علیرضا قاسم‌خان دیگر مستندی است که با نوشته محرم و عزاداری سید و سالار شهیدان ساخته شده است.

این مستند درمورد یکی از با اهمیت ترین بناهای تاریخی شهر تهران است و به چگونگی تاثییر تاریخی، سیاسی، هنری و اجتماعی آن می‌پردازد. قاسم خان با منفعت‌گرفتن از عکس‌ها، نقشه‌ها، نامه‌ها و دستخط‌ها و چند فریم باقی مانده از مظفرالدین شاه در کنار پویانمایی از بنا، اطلاعات زیاد خوبی را درمورد تکیه دولت به مخاطب اراعه می‌دهد. 

این مستند را از اینجا می‌توانید ببینید.

۵- مستند “کاروان و ساربان”

مستند «کاروان و ساربان» ساخته مرجان اشرفی‌زاده، درمورد کاروانی در شهر دزفول است که هر ساله توسط یک خانواده و با هزینه شخصی در روزهای محرم مسیری را طی می‌کنند.

این فیلم مستند تلاش کرده ضمن گفتن داستان مهم، روایتی مردم‌شناسانه از عزاداری برای شهادت امام حسین علیه السلام در دل یکی از مناطق جنوبی کشورمان اراعه بدهد و به گفتن عمق ارادت مردم ایران در همه اقصی نقاط سرزمین باشد. نوشته مهم این فیلم به عکس کشیدن تلاش آدم‌هایی است که معتقدانه برای انجام مراسم عاشورا تلاش می‏‌کنند.

مرجان اشرفی‌زاده درمورد این مستند می‌گوید: عده‌ای از این افراد شتر کرایه می‌کنند، عده‌‏ای به طور داوطلبانه از تهران برای گریم افراد کاروان به آن‌ها ملحق می‏ شوند و … .

انتهای مطلب/