به گزارش خبرنگار فرهنگی مهتاب من از تنسیم، با فرارسیدن فصل مهر و اغاز سال تحصیلی تازه، رسانه ملی بار دیگر جدول پخش خود را با رنگ و بوی مدرسه و آموزش رنگ‌آمیزی کرده است؛ از برنامه‌های قدیمی و تکراری گرفته تا اختصاصی‌برنامه‌های تازه‌نفس و مستندهای روایت‌محور. اما در کنار این تنوع ظاهری، خلأهایی همچون فقدان تحلیل محتوایی، پرداختن سطحی به دغدغه‌های واقعی آموزش‌وپرورش، و غیبت برنامه‌ریزی یکپارچه هم چنان حس می‌شود.

برگشت تلویزیون به کلاس‌های درس

هم‌زمان با اغاز مهرماه، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بار دیگر به استقبال از سال تحصیلی تازه رفته و مطابق سنت هر ساله، ده‌ها برنامه و اختصاصی‌برنامه در شبکه‌های سراسری، تخصصی و استانی روی آنتن رفته‌اند. این وجود پررنگ را می‌توان در قالب چند محور مهم بازدید کرد:

حرکت به‌سمت تولیدات تازه و الهام‌قسمت

برنامه‌هایی همانند مستند «زنگ امید»، «پشتیبان»، و «تاکسی مدرسه» تلاش دارند با روایت‌هایی واقعی، امیدآفرین و مبتنی بر کوششهای معلمان و دانش‌آموزان، الگوسازی مؤثرتر و ملموس‌تری برای مخاطبان نوجوان و خانواده‌ها اراعه دهند.

بازنمایی فضای شاد و پرنشاط مدارس

برنامه‌هایی همانند «سیمای مدرسه» و «نوروز دانش» با ساختاری ترکیبی از آیتم‌های نمایشی، پلاتو، سرود و گزارش‌های میدانی تلاش دارند حال‌وهوای پرنشاطی را برای بازگشایی مدارس بازسازی کنند.

تمرکز بر موضوعات سلامت جسم و روان دانش‌آموزان

شبکه سلامت با برنامه‌هایی چون «کشیک سلامت» و «حال خوب»، به دغدغه‌های سلامت روانی و جسمی دانش‌آموزان و معلمان در اغاز بازگشایی مدارس می‌پردازد؛ موضوعی که در سال‌های قبل کمتر به آن پرداخته می‌شد.

نقاط قوت رویکرد تازه رسانه ملی:

تعدد و تنوع برنامه‌ها:

از شبکه کودک تا شبکه مستند و افق، همه انها با رویکردی مشابه با مأموریت خود به نوشته اغاز سال تحصیلی پرداخته‌اند؛ از قصه‌گویی‌های کودکانه تا تحلیل‌های علمی و گفتگو با چهره‌های دانشگاهی.

دقت به مستندسازی روایت‌های واقعی:

در چند شبکه، از جمله شبکه مستند و شبکه یک، مستندهایی پخش خواهد شد که به جای کلیشه‌پردازی، به زندگی واقعی معلمان، دانش‌آموزان نخبه، و خانواده‌های ایثارگر می‌پردازند.

وجود رسانه‌ای نخبگان علمی نوجوان و معلمان نمونه:

برنامه‌هایی همانند «حاضر» در شبکه امید و «زنگ امید» در شبکه یک، زمان دیده‌شدن دانش‌آموزان موفق و معلمان دلسوز را فراهم کرده‌اند.

خلأها و چالش‌های جدّی:

فقدان یک راهبرد رسانه‌ای یکپارچه و منسجم:

تعدد برنامه‌ها در قالب گزارش، مستند، او مباحثه و نمایش، اگرچه نشان از فعالیت گسترده دارد، اما نبوده است یک نقشه راه و راهبرد کلان جهت پراکندگی، تکرار، و عدم انسجام محتوایی شده است.

سطحی‌نگری به چالش‌های واقعی نظام آموزشی:

برنامه‌ها زیاد تر بر جشن و شادابی اغاز مدرسه متمرکزند، اما کمتر به مسائل جدی آموزش‌وپرورش همانند فقر امکانات، مشکلات معیشتی معلمان، عدل آموزشی یا کیفیت پایین آموزش مجازی پرداخته‌اند.

ضعف در طراحی نوآورانه و تعاملی با نسل تازه:

رسانه ملی تا این مدت به‌طور جدی داخل حوزه تولیدات تعاملی و برخط (آنلاین) برای دانش‌آموزان نشده است. زیاد تر برنامه‌ها بر پایه الگوی سنتی تشکیل خواهد شد و با زبان نسل دیجیتال فاصله دارند.

تکرار چهره‌ها و الگوهای نخ‌نما:

در برخی برنامه‌ها هم چنان ناظر چهره‌های تکراری و قالب‌های شبیه سال‌های قبل هستیم. این قضیه به‌اختصاصی در برنامه‌های ترکیبی، تبدیل کم شدن جذابیت و تازگی شده است.

مدرسه تلویزیونی؛ برگشت محتاطانه یا احیای جدّی؟

رئیس صداوسیما وعده داده است که «مدرسه تلویزیونی» مجدد روی آنتن خواهد رفت. این برنامه که در دوران کرونا نقشی حیاتی در آموزش از راه دور ایفا کرد، اگر با به‌روزرسانی محتوایی، فناوری‌های تعاملی و دقت به نیازهای واقعی دانش‌آموزان بازگردد، می‌تواند یکی از برگ‌های برنده رسانه ملی باشد.

اما در شرایط جاری، خبری از تحول جدّی در قالب این برنامه به گوش نمی‌رسد و به نظر می‌رسد برگشت آن فقطً به شکل بازپخش یا فرم کلاسیک جستوجو شود، بدون دقت به توانایی‌های جهانی در آموزش تصویری و دیجیتال.

نگاهی به برنامه‌های قدیمی، آیتم‌های نو و بازسازی روایت‌ها

در کنار برنامه‌های تازه، برخی قالب‌های آشنا همانند «همشاگردی سلام»، «پرسشگر» و «تا نیایش» هم چنان ادامه دارند. این استمرار اگرچه به نگه داری برند رسانه‌ای پشتیبانی می‌کند، اما تکرار بی‌نوآوری آن‌ها می‌تواند تبدیل دل‌زدگی مخاطب شود.

در نظر دیگر، برخی برنامه‌ها همانند «فیلم‌آموز» با منفعت گیری از فیلم‌های الهام‌قسمت، تلاش کرده‌اند رویکردی خلاقانه به آموزش داشته باشند که قابل دقت است و می‌تواند گسترش یابد.

پیشنهادهایی برای بهبود آینده تلویزیون آموزشی:

تشکیل شبکه تخصصی «مدرسه تلویزیونی» با رویکرد تعاملی و دیجیتال

ورود به عرصه آموزش توانایی‌های نرم، سواد رسانه‌ای و پرورش شهروندی

طراحی برنامه‌های او گفت‌وگومحور بین دانش‌آموزان و مسئولان

تشکیل محتوای چندرسانه‌ای برای شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های بومی

جذب مخاطبان با کمپین‌های چالشی، رقابتی و مشارکتی (پویش‌های مردمی)

نشاط، سن، و نقش رسانه؛ هر مقطع، یک نیاز

همزمان با اغاز سال تحصیلی تازه، یکی از نکاتی که باید بیشتر از پیش به آن دقت شود، لزوم تشکیل محتوای موثر مشابه با گروه‌های سنی گوناگون دانش‌آموزی است. در این بین، سوال کلیدی این است: تلویزیون چه مقدار توانسته حال و هوای پرنشاط مدرسه را برای همه گروه‌ها بازسازی کند؟

برای کلاس‌اولی‌ها؛ آغازی با لبخند و امنیت

برای کودکانی که نخستین بار پای در مدرسه می‌گذارند، توانایی “اول مهر” باید با حس امنیت، نشاط، و پذیرفتن همراه باشد. شبکه کودک با برنامه‌هایی همانند «آقا معلم و بچه‌ها» و «سلام به آینده» تلاش کرده تا با زبان کودکانه، تصویری شیرین از مدرسه بسازد و اضطراب‌ها را افت دهد. اما این کوششها نیازمند استمرار، تخصص زیاد تر در روانشناسی تربیتی و دقت به توانایی‌های موفق جهانی است.

برای نوجوانان؛ او گفت‌وگوی هم‌نسل با هم‌نسل

در دوره‌ای که نوجوانان در اغاز بلوغ ذهنی و اجتماعی قرار دارند، تشکیل محتوای فقطً آموزشی دیگر پاسخگو نیست. شبکه امید با برنامه‌هایی همانند «حاضر»، «بچه‌های کلاس هشتم» و او مباحثه با نوجوانان نخبه در «ایران دیجیتال»، تا حدی به این نیاز جواب داده و تلاش دارد زبان نسل Z را فهمیدن کند. او مباحثه، تعامل، چالش‌پذیری و نمایش خلاقیت نوجوانان، کلید تشکیل موفق در این بازه سنی است.

برای جوانان مستعد و کنکوری‌ها

جوانانی که در دوره متوسطه تحصیل می‌کنند، نیازمند محتوایی فراتر از شادابی یا انگیزش سطحی می باشند. این گروه، با حقیقت‌هایی چون آینده تحصیلی، انتخاب رشته و سختی کنکور روبه رو‌اند. در این بین، شبکه آموزش نقش کلیدی دارد. برگشت احتمالی برنامه مدرسه کنکور، که در دوره قبلی مدیریت این شبکه با رویکردی علمی و جدا گانه جلوی موج تبلیغات موسسات تجاری را گرفت، اگر با برنامه‌ریزی تازه و بروزتر بازگردد، می‌تواند تحولی جدی در عدل آموزشی تشکیل کند.

مدرسه تلویزیونی؛ فقط برگشت یا بازتعریف؟

در سخن بگویید‌های رئیس سازمان صداوسیما، وعده داده شده که مدرسه تلویزیونی بار دیگر به آنتن بازمی‌گردد. اما آیا برگشت آن، فقطً تکرار فرمول‌های قبل خواهد می بود یا فرصتی برای بازتعریف یک نهاد رسانه‌ای نوین در خدمت آموزش عمومی است؟

در دوران کرونا، مدرسه تلویزیونی به ضرورتی اضطراری بدل شد و توانست بخشی از مسئولیت آموزش را در دوران تعطیلی مدارس بر دوش بگیرد. اما در عصر تازه، کارکرد آن باید فراتر برود:

تشکیل کلاس‌های تعاملی با قابلیت‌های برخط
برنامه‌سازی بر پایه طبقه‌بندی سنی و تحصیلی
منفعت گیری از معلمان منتخب و ساختارهای نمایشی دلنشین
آموزش توانایی‌های زندگی، سواد رسانه‌ای، پرورش دیجیتال
منفعت‌گیری از پلتفرم‌های مکمل و اپلیکیشن‌های آموزشی

چالش‌ها و خلأها؛ از پراکندگی تا تکرار

با وجود گستردگی برنامه‌ها، چند خلأ هم چنان به‌چشم می‌خورد:

نبوده است راهبرد واحد در برنامه‌سازی آموزشی
پرداخت سطحی به چالش‌های واقعی آموزش و مدارس
تکرار چهره‌ها و قالب‌های قدیمی بدون نوسازی ساختار
عدم دقت به بسترهای نوین آموزش تعاملی و چندرسانه‌ای

در تعداد بسیاری از برنامه‌ها، دقت به “اغاز” مدرسه دیده می‌شود، اما کمتر برنامه‌ای به “ادامه” مسیر، مسائل روانی دانش‌آموزان، شکاف‌های آموزشی مناطق محروم، عدل آموزشی و نیازهای مهارتی نوجوانان پرداخته است.

پیشنهادهای راهبردی:

راه‌اندازی برند رسانه‌ای دائم به‌نام «مدرسه تلویزیونی» با ساختار تخصصی و تعاملی

احیای برنامه‌های آموزشی مهارتی برای نوجوانان با محوریت توانایی‌های زندگی و شهروندی

تشکیل برنامه‌های مشاوره‌ای و تحصیلی با وجود معلمان و مشاوران جدا گانه

طراحی بستر دیجیتال مکمل برای تعامل با دانش‌آموزان در قالب اپلیکیشن و وب‌سایت

تمرکز بر مناطق محروم و عدل آموزشی از طریق روایت‌های مستند و مشارکتی

برگشت مدرسه تلویزیونی، اگر تنها نسخه‌ای بازپخش از قبل باشد، نمی‌تواند پاسخگوی نیاز نسل امروز باشد. اما اگر این برگشت با رویکردی خلاقانه، فناورانه، و عدل‌محور همراه شود، می‌تواند آغازی باشد برای تحول واقعی در آموزش رسانه‌ای و فرصتی برای هم‌افزایی مدرسه، خانواده و رسانه در مسیر پرورش نسلی دانا، پویا و آگاه.

برای جوانان مستعد در مقطع متوسطه؛ نیازمند نگاهی فراتر از سرگرمی

جوانان خلاق و خوش‌فکر دوره متوسطه، به‌خصوص آن‌ها که دچار مسائل مهمی چون انتخاب رشته، کنکور و توانایی‌آموزی می باشند، بیشتر از هر زمان فرد دیگر نیاز به راهنمایی، برنامه‌ریزی، و محتوای کاربردی دارند. در این عرصه، نقش شبکه آموزش و دیگر شبکه‌های تخصصی زیاد پررنگ است.

برگشت احتمالی مدرسه کنکور تلویزیونی، که در دوره ریاست قبلی شبکه آموزش با عملکردی مقطعی اما اثرگذار، مانع از یکه‌تازی تبلیغات موسسات آموزشی کنکور در تلویزیون شد، می‌تواند اتفاقی راهبردی باشد. احیای این چنین برنامه‌هایی، به‌اختصاصی اگر با تنوع، طراحی آموزشی هوشمند، و منفعت‌گیری از کارشناسان جدا گانه همراه باشد، نه‌تنها فضای سالمی برای داوطلبان کنکور تشکیل می‌کند، بلکه مسیر رسانه ملی را از وابستگی به درآمد تبلیغاتی نهادهای بیرونی دور می‌سازد.

مدرسه تلویزیونی؛ برگشت با نسخه‌ای به‌روزشده؟

در شرایطی که آموزش مجازی دیگر تنها یک جواب اضطراری نیست و به یکی از گزینه‌های جدی برای آینده بدل شده، مدرسه تلویزیونی می‌تواند با رویکردی نوین احیا شود. اما لازمه این برگشت، پرهیز از ساختار ایستا، کلاسیک و یک‌طرفه قبل است. مدرسه تلویزیونی باید به یک مدرسه رسانه‌ای پویا، تعاملی و چندسطحی بدل شود:

با امکان انتخاب سطح و نوشته توسط دانش‌آموز

با وجود معلمان خلاق و متعهد به‌جای مجریان رسمی و ضبط‌های خشک

با طراحی گرافیکی دلنشین و بکارگیری عناصر بصری مدرن

با وجود در پلتفرم‌های گوناگون: از تلویزیون تا اپلیکیشن و شبکه‌های اجتماعی

پیشنهاد راهبردی:

اگر رسانه ملی تصمیم دارد در حوزه آموزش حضوری مؤثر و ماندگار داشته باشد، باید از نگاه تقویمی و مقطعی عبور کند و مدرسه تلویزیونی را به‌گفتن یک برند دائمی و چندلایه تعریف کند. از آموزش درسی تا توانایی‌های زندگی، از پرورش شهروند دیجیتال تا سواد رسانه‌ای و توانایی‌های شغلی، همه باید بخشی از این مدرسه نوین باشند.

انتهای مطلب/