به نقل از خبرنگار دین مهتاب من از تنسیم، در عصر امروز که زبان هنر یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین زبان‌ها برای انتقال مطلب به مخاطب محسوب می‌بشود، برای انتقال مطلب دین هم می‌توان از این زبان به‌خوبی منفعت‌برداری کرد. در سرزمین ما زبان هنر کاربردها و ظرفیت‌های اختصاصی‌ای را در دل خود جای داده است و از ابتدای انقلاب اسلامی و پیش از آن نیز، از این زبان برای انتقال مطلب دین منفعت‌برداری ‌شده است، به‌خصوص بعد از انقلاب اسلامی به‌واسطه رایج شدن گفتمان دینی و اسلامی و استقبالی که مردم از اقسام هنر دینی داشتند، ناظر ابراز و ظهور زیاد تر هنر دینی در کشورمان بوده‌ایم.

اما این که حالت جاری ما در عرصه هنر دینی چطور است، در آینده چه تکالیفی در این عرصه خطیر بر دوش‌مان خواهد می بود و چطور می‌توانیم از زبان رسای هنر برای انتقال مطلب دین، به‌خصوص در میانه هجمه‌ها و حملاتی که این روزها علیه دین صورت می‌پذیرد، از این زبان منفعت ببریم و با منفعت گیری از ظرفیت‌های آن، مطلب دین را به‌نحوی با لیاقت به مخاطبان منتقل کنیم، قضیه‌ای اساسی و مهم به‌شمار می‌آید که درخور دقت و تأمل است، بر این مبنا، ملزوم است ابتدا حالت جاری خود را در سپهر هنر دینی بشناسیم تا بتوانیم برنامه‌های آتی‌مان را در این مسیر به‌درستی ترسیم کنیم و رو به جلو قدم برداریم.

برای بازدید حالت جاری هنر دینی و اراعه برنامه‌هایی ناظر به آینده سراغ «محمود فرهنگ»، هنرمند سرشناس عرصه هنرهای نمایشی رفتیم و با او حول حالت‌شناسی هنر دینی، به‌اختصاصی تئاتر دینی و چالش‌هایی که در این عرصه وجود دارد، به او مباحثه نشستیم.

تئاتر دینی با همه اقسام هنرهای دینی متفاوت است

محمود فرهنگ در اغاز این او مباحثه ضمن اشاره به تمایزات حاضر بین تئاتر دینی و دیگر هنرهایی که می‌توان توصیف دینی را در نسبت آنها به‌کار برد، او گفت: طبیعتاً در همه رشته‌ها باید از زبان هنر منفعت گیری کرد اما تئاتر، هنری است که از اجزا و ابعاد مختلفی برخوردار است و با هنرهای دیگر زیاد متفاوت است، از همین‌رو نمی‌بشود همان‌گونه که درمورد نگارگری سخن بگویید می‌کنیم، درمورد تئاتر هم سخن بگویید کنیم. سختی کار تشکیل، عوامل و موقعیت‌هایی که تئاتر نیاز دارد، زیاد سخت‌تر از دیگر هنرهاست، به همین جهت،‌ تئاتر، مادر همه هنرها نام‌گذاری شده است.

رویکرد دولت سیزدهم مبتنی بر گسترش تئاتر دینی است

او در ادامه گفت: اگر بخواهیم از دو سال قبل تا بحال، موقعیت تئاتر دینی را مورد بازدید قرار دهیم، باید بگویم که در دولت آقای رئیسی همه مسئولین علاقه‌مند می باشند که نوشته هنر دینی به‌اختصاصی تئاتر دینی را گسترش دهند، یقیناً این کار پیش‌نیازهایی جدی دارد، با دقت به این که سال‌های متمادی، هنر دینی مورد بی‌مهری قرار گرفته است، شما باید بخشی از انرژی خود را برای از بین بردن موانعی که در قبل وجود داشته است، مصرف کنید. بی‌تردید در سال‌های قبل اتفاقات شگفت و غریب و ضربات مهلکی بر پیکره تئاتر دینی داخل آمده است.

تئاتر دینی از دوره اصلاحات با چالش‌های جدی روبه رو شد

فرهنگ گفت: ما در دوره‌ای، تئاتر دفاع مقدس داشتیم، آثاری برای جبهه‌ها و جشنواره‌ها تشکیل می‌شد. در جشنواره تئاتر فجر، ‌۸۰ درصد آثار به موضوعات دفاع مقدس و دیگر محورهای دینی و ارزشی تعلق داشت. سپس از روی کار آمدن دولت‌های گوناگون، به‌اختصاصی آنهایی که علاقه چندانی به دین نداشتند و فقطً از افراد و آثاری که در مسیر حزب و عقاید خودشان می بود، حمایتمی‌کردند، تئاتر دینی با چالش‌های جدی مواجه شد. باوجود این، امروز ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که می‌خواهیم ظرف چهار سال، نگاهی جدی به تئاتر دینی داشته باشیم، به‌نظر من سوانح و موانعی که در همین دو سال تازه تشکیل شد، فراموش‌شدنی نیست، برای مثال، فراگیری ویروس کرونا در سرزمین تأثیر زیاد مهمی روی حالت تئاتر سرزمین گذاشت، از نظر دیگر فتنه سنگین سال قبل را پشت‌سر گذاشتیم که علتشد مسیر خیر از شر اشکار بشود و تعداد بسیاری دچار ریزش شدند. اگرچه ما در طول ۴۴ سال تازه در مقاطع گوناگون ناظر این چنین ریزش‌هایی بوده‌ایم، اما ریزش جدی سال قبل رقم خورد، به همین جهت، عرصه‌های تشکیل آثار دینی برای مسئولین هم سخت‌تر شد؛ چراکه جامعه همانند قبل ظرفیت پذیرفتن آن را ندارد.

ریل‌گذاری تازه در تئاتر دشوار است

این هنرمند یادآور شد: مسئولین تلاش می‌کنند که از نظر فرهنگی اسایش و فضای مناسبی حاکم بشود تا شرایط عادی بشود و بعد از آن احتمالا اگر بودجه‌ای وجود داشت، صرف موضوعاتی چون تئاتر دینی بشود. این روزها ناظر برگزاری جشنواره‌های تئاتر منطقه‌ای بودیم و در همه جلساتی که برای توجیه هیئت‌های انتخاب برگزار می‌شد، نوشته محتوای دینی نقل می بود. با وجود این، هنرمندان تئاتر ما در سراسر سرزمین بیشتر از هشت سال با الگوی فرد دیگر به‌نام گسترش فرهنگ غرب روبه رو بودند و مبتنی بر آن کار می‌کردند، اکنون اگر بخواهید این ریل‌گذاری تازه را تشکیل کنید و مسیر را به‌سمت خلق آثار دینی ببرید، کار زیاد سختی را پیش‌ِرو خواهید داشت، یقیناً احتمالا در هنرهای فردی این چنین امکانی فراهم‌تر باشد اما در هنرهای جمعی به‌علت صبغه‌ای که هنر تئاتر در قبل داشته است، کار سختی را پیش‌ِرو خواهید داشت. می‌دانید که هنر تئاتر در انقیاد توده‌‌ای‌ها بوده است و بعد از انقلاب اسلامی، توده‌ای‌ها و غالب گروه‌های چپ در زمره فعال‌ترین افرادی بودند که علیه دین و نظام جمهوری اسلامی کار می‌کردند. ما هیچ‌زمان نمی‌توانیم تاریخ ۴۴ساله‌ای را که در آن افراد این‌چنینی به تئاتر سرزمین ضربه زدند فراموش کنیم، چطور شد که سال ۱۳۶۰، اولین جشنواره تئاتر فجر برگزار می‌بشود و تا سال ۱۳۷۳، ۸۰ درصد از آثار این جشنواره دینی است و یا صبغه‌ دفاع مقدسی دارد اما بعد از آنکه گروه‌های اصلاح‌طلب لیبرال روی کار می‌آیند، آهسته آهسته شما می‌بینید که دیگر در جشنواره تئاتر فجر، دو، سه درصد زیاد تر کارهای دینی و دفاع مقدسی وجود ندارد، حتی در این دوران ناظر کارهای ضددینی هستیم، به همین خاطر مدام بازدید قبل زیاد مهم است چراکه تأثیر آن در آینده مشهود است.

ذائقه جامعه به‌سمت تئاترهای سبک کمدی سوق یافته است

او نقل کرد: حضرت آقا فرمودند که “اگر ما در عرصه اقتصادی شکافی داشته باشیم، قابل ترمیم است اما شکاف فرهنگی قابل ترمیم نیست.”، اهمیت فرهنگ برای رهبر معظم انقلاب زیاد اختصاصی است. به‌نظر من اکنون اثرات به‌جامانده از مدیریت سیاسی سال‌های قبل به‌طوری است که احتمالا باید دست‌کم ۱۰ سال برای ریل‌گذاری تازه تلاش و تلاش جدی کنیم، یقیناً در دوره‌ای همه تلاش ما بر این می بود که بتوانیم با حمایتمدیران، آثار فاخر دینی تشکیل کنیم، طبیعتاً اگر بخواهیم یک تاثییر ۱۵۰نفره را تشکیل کنیم، باید بودجه مشابه با آن را در اختیار داشته باشیم. اگر بخواهیم از بازیگران معتقد در کار منفعت ببریم، نیازمند حمایتمالی هستیم و یقیناً ظرفیت جامعه هم در پیروزی یا عدم پیروزی این تاثییر، مؤثر است. امروز جامعه ما به‌سمت نمایش‌های سبک کمدی سوق اشکار کرده است که بتواند فروش داشته باشد و مردم بخندند، یا اگر شما نظری به تئاتر خصوصی داشته باشید که در دوره اصلاحات بنا گذاشته شد، آن هم نیازمند بودجه است، تئاتر خصوصی فقط پول می‌خواهد و برایش مهم نیست که اجرا، ساختار و محتوایی که قرار است روی صحنه برود چیست.

تئاتر دینی از پشتوانه پژوهشی مهمی برخوردار است

فرهنگ فرمود: تقریباً چهارده سال است که من تئاتر صاحبدلان را اغاز کرده‌ام. سال ۱۳۸۹ برای این که از زیر بار برخی تهمت‌ها و اتهامات خارج شوم، به‌اتفاق علی مؤذنی که یکی از نمایش‌نامه‌نویسان دینی ما به‌شمار می‌آید، نزد پروفسور ناظرزاده کرمانی رفتیم و با او درمورد اتفاقات تئاتر صاحبدلان به او مباحثه نشستیم. برتری‌های این اتفاقات نمایشی مضامین، مفاهیم و قصه‌های قرآنی و دینی است. ما در طول چهارده سال تازه از این رویکردمان مختصر نیامدیم. شما در همه رویدادهای تئاتر سرزمین ما می‌بینید که هر دبیری مشابه با سلیقه خود، اولویتی را تعریف می‌کند و مهم نیست که؛ آیا این برتری، نیاز جامعه است یا خیر؟ آیا به بلوغ فرهنگی منجر می‌بشود یا نه؟ آیا در راستای فرهنگ اسلامی ایرانی ما تعریف می‌بشود یا خیر؟ پروفسور ناظرزاده زحمت کشیدند و قریب به ۸ سال، پژوهش زیاد سترگی را انجام دادند و در آن ۷۰ سرزمین را بازدید کردند و در نهایت، ما فهمید شدیم در کشورهای دیگر هم تئاتر ایمان‌گرای دینی وجود دارد و فقط ما نیستیم که از آن دم می‌زنیم. اکنون این کتاب اثبات می‌کند که تئاتر دفاع مقدس یکی از گونه‌‌های تئاتر دینی در سرزمین ما محسوب می‌بشود، کتابی که مشتمل بر ۶ هزار صفحه و ۶ جلد است و همه ویژگی‌ها و عناصر تئاتر دینی در آن با ارجاعاتی از قرآن کریم و نهج‌البلاغه مورد بازدید قرار گرفته است. پژوهشگران ایرانی و جهانی نظرات خود را درمورد نمایش‌نامه‌های ایمان‌گرای دینی نقل کرده‌اند و این یک پشتوانه زیاد جدی برای تئاتر دینی محسوب می‌بشود.

برداشت رایج و اشتباهی که نسبت به تئاتر دینی وجود دارد

این هنرمند تئاتر خاطرنشان کرد: هنگامی شما از تئاتر دینی سخن بگویید می‌کنید، بدانید که در دنیا هم وجود دارد و از ساختار و اصول معینی برخوردار است، به‌خلاف تعداد بسیاری از نظرات که می‌گویند “تئاتر دینی فقط به تاریخ نظر دارد و فقطً رویدادهایی چون عاشورا و تاسوعا را مورد دقت قرار می‌دهد”، به این معنی شما می‌توانید آثاری را درمورد افترا، بخل، حسادت، خانواده، پدر، مادر و… بسازید و درعین‌حال کاری دینی ساخته‌ باشید. هزاران نوشته و مفهوم در قرآن کریم وجود دارد که می‌تواند دستمایه ساخت تئاتر دینی قرار گیرد، کما این که حضرت آقا هم فرمودند که “آثار فاخر دینی فقطً این نیست که در آنها نماز یا آیات قرآن وجود داشته باشد، شما می‌توانید از مفاهیم برجسته قرآن کریم منفعت ببرید و اثری دینی خلق کنید”، اما متأسفانه ما در این سال‌ها زیاد به این مهم کم‌دقت بوده‌ایم.

در ادامه، مشروح او گفت‌وگوی ویدیویی تسنیم با محمود فرهنگ را از نظر می‌گذرانید:

.

انتهای مطلب/+